Одоогоос таван жилийн өмнө “Тавантолгойн төсөл дахиад гацаанд орлоо. Энэ төслийг УИХ-аар заавал хэлэлцэх шаардлагатай юу” гэсэн асуултанд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж “Хаана шийдвэр гарах вэ, хаана хариуцлага ярих вэ гэдэг асуудал л байгаа юм. Их хурал алдаатай шийдвэр гаргавал яах уу. Их хурал буруу шийдвэл яах уу. Аж ахуйн амьдрал өдөр тутам өөрчлөгдөж байдаг. Хэлцэл яриа дандаа өдөр тутам явагдаж байдаг. Буруу шийдчихвэл яах уу. Дахиад л Их хурал руу орох уу. Их хурал гэдэг нь эргээд Монголын нэрийг бүтнээр нь гаргадаг. Тэнд нэг албан тушаалтан шийдэж байгаа бол шийдэл байдаг.Тийм учраас өнөөдөр Засгийн газрын түвшинд шийдчих боломжтой асуудал. Би бүр хэлье. Засгийн газрын түвшинд ч биш. Өнөөдөр М.Энхсайхан сайд том төсөл хариуцаад явж байгаа шүү дээ. М. Энхсайхан сайдын түвшинд шийдчих боломжтой асуудал. Бүр аваад үзэх юм бол Энхсайхан сайд ч биш. “Эрдэнэс Таван толгой” гэдэг тэр компанийн түвшинд шийдчих боломжтой асуудал” гэж хариулж байсан нь түүх болж үлдсэн байх юм. Ерөнхийлөгч асан Ц. Элбэгдорж Тавантолгойн уурхайг “MCS+Shenhua”-д үнэгүй хувьчлахын тулд 2015 оны хоёрдугаарсарын 18-нд ингэж ярьж байв.

Тэгэхээр М.Энхсайхан сайдын үзэгний үзүүрт “Эрдэнэс Таван толгой”-н хувь заяа явж байсан хэрэг. Үнэхээр Ц.Элбэгдорж, М.Энхсайхан нарын хүслээр Тавантолгойгоо тавиад туусан бол өдийд бид амаараа шороо үмхэх байлаа. Баярлууштай нь, монгол түмний заяа өндөр юм болохоор ийм зүйл болсонгүй.

Тухайн үед Ажлын хэсгийг ахалж байсан УИХ-ын гишүүн асан Л.Эрдэнэчимэг “Нийт 60 жилийн хугацаанд 60 тэрбум ам.долларыг улсын төсөвт оруулж болохуйц ийм том орд байтал борлуулалтын зөвхөн хоёр хувийг авах гэрээ орж ирчихээд байна. Мөн ард түмний төлөөлөл, хууль тогтоох дээд байгууллагын гаргасан олон тогтоолыг зөрчсөн. Шууд хэлбэл УИХ гэдэгхэн ч биш юм гэсэн байдлаар хийгдсэн гэрээ. Ард түмний өмчлөлтэй энэ том ордыг бусдад зүгээр л бэлэглэчихэж болохгүй. Тавантолгойгоо төр барих хэрэгтэй. Яагаад гэвэл Монголын бүх ард иргэд хувьцааг нь эзэмшиж байгаа. Хоёрдугаарт энэ орд 60-100 жилийн ашиглалтын настай. Өнөөдөр нүүрсний үнэ унасныг нь далимдуулаад Тавантолгойг булаах гэрээ орж ирчихээд байгааг хүн бүхэн ойлгоосой гэж хүсч байна. Тийм учраас яараад байх шаардлага байхгүй. Төсөв бүрдэлт муу байгаа гэж хэсэг хугацаанд ярих л байх. Энэ нь бэлэг боох далим байж болохгүй” гэж ярилцлага өгч байсан удаатай.

Жаран жилийн нөөцтэй ордоороо наймаалцах нэг нь байхад, жарныг дамнасан алхам хийж аваад үлдэх нөгөө нь байсан нь бас аз. Чухамдаа Монголынхоо төлөө гэх сэтгэлтэй, төрийн хүний цэх шулуун бодлого нөлөөлсөн нь нууц биш. Тухайлбал,УИХ-ын 2015 оны Хаврын чуулганы нээлтэн дээр УИХ-ын дарга З.Энхболд "Таван Толгойн гэрээ"-ний талаар хэлсэн үгэндээ “Энэ гэрээ нь 2010 онд УИХ-аар баталсан, Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд заасан нэг улсын хөрөнгө оруулалтыг нийт хөрөнгө оруулалтын 3/1-ээс ихгүй байлгана гэсэнтэй нийцэхгүй байна. Өнөөдөр байгуулахаар төлөвлөж байгаа эдгээр гэрээ хэлэлцээрийн төслийг харахад Монгол Улсын үндэсний эрх ашгийг хангаж чадаагүй байна. Тухайлбал, Монгол Улсын Засгийн газрын үүрэг маш тодорхой хугацаатай байгаа бол гэрээ байгуулагч нөгөө талын үүрэг нь хугацаагүй, зорилтын шинж чанартай, зорилго биелэгдээгүй тохиолдолд хүлээх хариуцлага байхгүй байна.

Ийм ноцтой үр дагавартай, Монгол Улсад илт хохиролтой гэрээ хэлэлцээр байгуулахыг би зөвшөөрөхгүй ээ. Хэрвээ Тавантолгойн ордыг ашиглах гэрээ хэлэлцээрийг УИХ-аар хэлэлцүүлэхгүйгээр өнөөдөр гарын үсэг зурахаар шийдвэр гаргасан, гарын үсэг зурахаар оролдсон сайд нарт хариуцлага тооцон огцруулахыг санаачлах болно” хэмээн байр сууриа илэрхийлсэн байдаг. Тийм бат чанга зогсож чадсандаа Монголын төр Таван толгойгоо авч үлдсэн нь үнэн. Чухамдаа Тавантолгойн гэрээг хийхээр оролдсон хэнийг ч болов огцруулна гэдгийг УИХ-ын танхимд тодоор зарласны хүчинд “Эрдэнэс Таван толгой”-н эрх мэдэл эх орондоо үлдсэн хэрэг.

2012-2016 оны УИХ тэр үеийн Ерөнхийлөгч Ц. Элбэгдорж, Ерөнхий сайд Ч. Сайханбилэг, сайд М.Энхсайхан нарын шахалтанд орж үнэгүй хувьчлаагүйн ачаар өнөөдөр "Эрдэнэс Тавантолгой" ХК нэг тэрбум ам.долларын борлуулалт хийсэн анхны Монгол компани боллоо. Тэгвэл үнэгүй хувьчлах шахсан “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК нь 2015 оноос хойш 48,7 сая тонн нүүрс олборлож, 6,5 их наяд төгрөгийн борлуулалт хийж, 1,5 их наядын татвар төлж, хоёр их наядын ашигтай ажиллаж, 16 мянган монголчуудыг ажилтай болгоод байна. Цэвэр өөрсдийнхөө хичээл зүтгэлээр буюу МСS Шинхуагийн амлаад байсан дөрвөн тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалтгүйгээр тэр шүү дээ.