Эргэн санахад, 2015 онд Засгийн газраас Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглах консорциумтай гэрээ байгуулахаар төлөвлөж байв. Энэ хүрээнд М.Энхсайханаар ахлуулсан ажлын хэсэг Тавантолгойн ордыг бүхэлд нь Пибоди Энержи болон “Энержи Ресурс” буюу ММС-д өгөх төслийг өргөн барьсан билээ.

Харин тухайн үеийн УИХ-ын дарга асан З.Энхболд хаврын чуулганыг нээж хэлсэн үгэндээ “Ард түмний мэдлийн Тавантолгойн төслийг ийм хэлбэрээр явуулж болохгүй. УИХ-аас ажлын хэсэг гаргаж, шалгуулна” хэмээн мэдэгдсэн. Ингэснээр З.Энхболд тухайн үед Тавантолгойн хэлэлцээрийг зогсоож, УИХ-ын гишүүн асан Л.Эрдэнэчимэгээр ахлуулсан ажлын хэсэг байгуулсан. Ажлын хэсэг “Энержи Ресурс”-д шалгалт оруулж, “ММС дампуурах эрсдэлтэй, өрийн дарамтанд орсон” гэх дүгнэлтийг гаргаж байв.

“Тавантолгойн орд ард түмний мэдэлд хэвээр байх ёстой”

Тухайн үеийн УИХ-ын дарга асан З.Энхболдын Тавантолгойтой холбоотой хэлж байсан ишлэлийг эргэн сануулая.

“Ийм ноцтой үр дагавартай, Монгол Улсад илт хохиролтой гэрээ, хэлэлцээр байгуулахыг би зөвшөөрөхгүй. Улсын Их Хурлын 2010 оны 39 дүгээр тогтоолын дагуу Тавантолгой ордыг ашиглах гэрээг Улсын Их Хурал яаралтай хэлэлцэж шийдвэрлэх ёстой”

“Тавантолгойн ордыг ашиглах гэрээ, хэлэлцээрийг Улсын Их Хурлаар хэлэлцүүлэхгүйгээр өнөөдөр гарын үсэг зурах шийдвэр гаргасан, гарын үсэг зурахаар оролдсон сайд нарт хариуцлага тооцон огцруулах болно”

“М.Энхсайхан миний буруу, зөв ярихыг шийддэггүй. М.Энхсайханы ажлаа буруу, зөв хийж байгааг УИХ шийддэг. Тийм учраас миний үгэнд итгэх хэрэгтэй”

“Тавантолгой онцлогтой компани. Нийт иргэд хувьцаатай. Ийм том хэмжээний хэлцлийг хувьцаа эзэмшигчид бүгд мэдэж, ойлгож, юу хийх гэж байгаагаа ухамсарлах ёстой. Энэ бол нууц биш, ил байх ёстой”

“Монгол Улс тогтвортой хөгжлийн нэгдсэн зөв бодлогогүйгээс улстөрийн сонгууль бүхэнд намуудын элдэв популист амлалтаар ард түмнээ хуурч, түүндээ бүдэрч, үүнээс улбаалаад улс орныхоо хөгжлийг сааруулж байна”

“Ямар ч үнэ цэнээр мөнгө олж болохгүй. Хуульд заагдсан хэмжээндээ байх ёстой. Эдийн засаг хүнд байхад ТТ-оо ямар ч мөнгө авахгүйгээр хоёр хувийн рояалтигаар бэлэглэчих гэвэл би лав бэлэглэхгүй”

“Төслүүд явдгаараа явна. Гэхдээ буланд шахуулж байгаад 70 жилээр ашиггүй наймаа хийж болохгүй”

“Ардчилсан нам ямагт үндэсний язгуур эрх ашгийг нэгдүгээр тавьдаг. Тиймээс Тавантолгойн орд ард түмний мэдэлд хэвээр байгаа”

“2015 онд гаргасан Хөрөнгө оруулалтын гэрээ нь хэд хэдэн хувилбартай. Нэг нь Шиньхуад маш их ашигтай, дунд зэргийн ашигтай зэрэг байсан. Зарим хувилбарт нь газраа 100 жилийн хугацаатай ашиглуулах нөхцөл ч байсан. Энэ гэрээнд үнэлэлт, дүгнэлт өгөх ажлын хэсэг гаргасан. Ингээд ажлын хэсгийн дүгнэлт гарсан. Яагаад М.Энхсайхан, Ч.Сайханбилэг нарын гэрээ УИХ-ын босгыг даваагүй учир нь энэ дүгнэлтэд бий. Гэтэл одоо энэ гэрээнээс ч муу хувилбартай гэрээг хийх гэж байна. Тавантолгойн ордыг хувьдаа авах зорилготой “MCS” гэдэг компани хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр буруу мэдээлэл маш их явуулсан”

“Тавантолгой бол ард түмний мэдэлд, төрийн хамгаалалтад байдаг. “MCS”-ийн бүтээсэн баялаг биш учраас ард түмний мэдэлд байх ёстой”

“Ард түмний өмч Тавантолгойг зарах гэж байгаа бол ард түмнээс асуу гэж байгаа. Хэрэв зарвал би шүүхдэнэ. Учир нь миний эрх ашиг зөрчигдөх учраас. Шүүх дээр би ялна. Учир нь миний хувьцаа тэнд бий. MCS бол хувьцааг үнэгүй цаас гэж байгаа. Гэхдээ нэгж хувьцааг 1,000 төгрөгөөр худалдаж авсан нь энэ бол үнэ цэнэтэй зүйл гэдгийг нотолсон”

“100 жил Монголыг тэжээх баялаг. Дөрвөн жилийн дотор Улаанбаатарын утааг арилгаж чадах их хөрөнгө”

хэмээн тухайн үед УИХ-ын дарга байсан З.Энхболд хэлсэн нь баримт болон үлджээ.

Улс төрийн эгзэгтэй мөнхүү эрсдэлтэй шийд хэрхэн гарсан тухай тухайн үед УИХ-ын дарга З.Энхболдын зөвлөх байсан А.Гансүх бичихдээ,

З.ЭНХБОЛД ТАВАНТОЛГОЙГ ХЭРХЭН АВАРСАН БЭ

ЕТГ-ын дарга З. Энхболд албан тушаалаасаа өөрийн хүсэлтээр чөлөөлөгдөв. Энэ үйл явдал улс төрийн төдийгүй, нийгэмд хэлэлцүүлэг болж байна. Учир нь түүний улс төрийн замнал ийм нөлөөлөл бий болгожээ. “Өдрийн сонин” түүний тухай нийтлэл гаргав. Би З.Энхболдыг УИХ-ын дарга байхад нь 2 жил түүний хуулийн бодлогын зөвлөхөөр ажилласан. Энэ хугацаанд түүний дэргэд байж, Тавантолгойн ордыг хамгаалж, ард түмэнд үлдээх үйлдлийг нь яг хажуунаас нь харж байлаа. 2015 оны 4 дүгээр сарын 5-ны бүтэн сайн өдрийн орой, 22.00 цагт Ерөнхий сайд Ч. Сайханбилэг Үндэсний олон нийтийн телевизээр мэдэгдэл хийв. Утга нь Тавантолгойн ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээнд маргааш гарын үсэг зурах тухай байлаа. Түүний мэдэгдлийг дуусмагц утас дуугарав. УИХ-ын дарга З. Энхболд залгаж байна. Бидний хооронд дараахь яриа болов: З. Энхболд: Сайханбилэгийн мэдэгдлийг харав уу? Би: Харлаа З. Энхболд: Ямар гэрээ зурж байгааг мэдсэн үү, харсан үзсэн юм байна уу? Би: Мэдэхгүй, УИХ-д ямар ч гэрээ ирээгүй З. Энхболд: Маргааш яаралтай мэдээд өглөө ороод ирээрэй Маргааш нь буюу 2015.4.6-ны өдөр. Өглөө нь би эртлэн ордонд очлоо. Гадаад харилцааны яам руу хандаж албан тоот явууллаа. Гадаад харилцааны яам ч шуурхай ажиллаж, Тавантолгойн ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Хамтын ажиллагааны гэрээ, Төмөр замын концессын гэрээг ирүүллээ. Гэрээний хуулбаруудыг хүлээж авахад цаг өглөөний 09.30 минут болж байлаа. Гэрээнүүдийг авангуутаа З. Энхболд дарга руу орж мэдэгдлээ. “Гэрээний хуулбаруудыг сая л авлаа, уншаад танилцуулья” гэв. З. Энхболд дарга гэрээнүүдийг авч үзээд “их олон хуудастай том гэрээнүүд байна, яаралтай үзээд гол нөхцлүүдийг нь танилцуул, УИХ-ын чуулганы нээлт 11.40 шүү, хэлэх үгэндээ оруулна” гэхэд нь би гэрээнүүдийг аваад өрөөндөө орлоо. Өрөөнийхөө хаалгыг түгжиж байгаад гэрээнүүдийг уншлаа. Монгол Улсад ашиггүй, хохиролтой заалтуудыг тэмдэглээд 11.00 цагт буцаад З. Энхболд дарга руу орж танилцуулав. Танилцуулга хийгээд эхлэхэд л УИХ дарга бухимдаж эхлэв. Би ямар хуулийн ямар заалтыг зөрчиж байгааг тайлбарлав. З. Энхболд дарга сүүлдээ бүр уурлав. “Чуулганы нээлтийн үгийг өөрчил, Гансүх чи өөрөө бич” гэв. Цаг маш бага байлаа. Чуулган нээхэд15-20 минут л үлдсэн байв. УИХ-ын даргын туслах Батсайханы хажууд суугаад нөөц компьютер дээр нь УИХ-ын даргын хэлэхээр бэлтгэсэн үгэн дээр ажиллаж, нэмэлт, өөрчлөлт хийж, нэг хувилбар гаргаж, буцаад аваад орлоо. Дарга уншиж үзээд “илүү хатуу болго” гэдэг юм байна. Буцаж гараад иртэл Ахлах зөвлөх Ламбаа гуай ирсэн байлаа. Хамтдаа ярилцаж үгээ илүү хатуу болгож өөрчлөв. Гэтэл З. Энхболд дарга чуулган танхим руу орохоор гараад явлаа. Явдал дундаа “үг хаана байна” гэхэд нь “дуусч байна” гээд хэвлэх команд өглөө. Хэлэх үг хэвлэгдэж гарах хооронд дарга шатаар буугаад явчихлаа. Араас гүйж очоод нэг давхарт явахад нь гарт нь өгч амжлаа. Үүнээс цааш болсон үйл явдал, түүний хэлсэн үгийг монголчууд бид бүгд телевизээр харсан билээ.. Ингэж л З. Энхболд Тавантолгойн ордыг аварч монголчуудад үлдээсэн. Одоо энэ ордыг эзэмшигч нь жилд 1 тэрбум долларын борлуулалт хийдэг үндэсний, төрийн өмчит “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК юм.

ҮР ДҮН: Тавантолгойн хэлэлцээрийг зогсоож чадсаны үр дүн ямар байв?

Д.Сумъяабазар: Монголын төр АНХ УДАА ногдол ашиг хэлбэрээр хөрөнгө оруулалт хийнэ

2010 онд Засгийн газар болон УИХ-ын тогтоолоор “Эрдэнэс Тавантолгой” төрийн өмчит компанийг үүсгэн байгуулав. Тус компани арав орчим жил үйл ажиллагаа явуулахдаа албан ёсоор ногдол ашиг хуваарилж байсан түүх байхгүй билээ.

“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьд:

• 2017 онд 461.1 тэрбум,
• 2018 онд 807 тэрбум,
• 2019 оны байдлаар нэг их наяд 100 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажиллажээ.

Монгол Улсын төр тухайн компанийн нийт хувьцааны 85.4 эзэмшдэг. Үлдсэн 15 хувийг Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгжүүд эзэмшиж байгаа ч 0.5 хүрэхгүй хувийг аж ахуйн нэгжүүд эзэмшдэг аж.

“УИХ-ын Өргөдлийн байнгын хорооны хуралдаанаар “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн 2019 оны ашгаас иргэдэд ногдол ашиг хуваарилахыг Монгол Улсын Засгийн газар болон тус компанид үүрэг болгов”

“Эрдэнэс Тавантолгой” компани энэ оны хоёрдугаар сарын 17-ны өдөр хийсэн мэдээлэлдээ анх удаа, хуулийн хүрээнд ногдол ашиг хуваарилах тогтоолыг гаргаж, хувьцаа эзэмшигч хүн бүрт ногдол ашиг тараах болсон тухайгаа онцлон тэмдэглэлээ.

1072 ХУВЬЦААНЫ НОГДОЛ АШИГ ОЛГОХ ШИЙДВЭР ГАРЛАА

“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцаа эзэмшигч иргэдэд ногдол ашиг тараах болсон талаар Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Д.Сумъяабазар дараах тайлбарыг хүргүүлэв.

Тэрээр, “Өмнө нь төр давуу эрхээрээ зарим иргэний хувьцааг бэлэн мөнгөөр худалдаж авч байсан. Энэ удаагийн хувьд бэлэн мөнгө тараалт биш. Хуулийн хүрээнд хийгдэж байгаа хуваарилалт. Өнгөрсөн жилийн тухайд бүтээн байгуулалтын ажилд хөрөнгө, санхүүг зарцуулсан. “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн ТУЗ-ийн хуралдаанаас тус компанийн хувьцаа эзэмшигчдэд ногдол ашиг тараах шийдвэр гаргалаа. Жилийн өмнө нэгж хувьцаанд 25 төгрөг буюу нийт 1072 ширхэг хувьцаанд 26 мянга орчим төгрөг хуваарилахаар байсан бол энэ жил нэгж хувьцааг 90 төгрөгөөр тооцож, 1,072 ширхэг хувьцаанд 96 мянган төгрөг хуваарилахаар шийдвэр гарсан.

Засагт оногдох нь 85,4 хувь. Иргэдэд оногдох нь 14,45 хувь, аж ахуйн нэгжид оногдох нь таван хувь байна. Үүнд ямар нэгэн улс төр, ашиг хонжоо харсан зүйл байхгүй. Бодит нөхцөлд хувь хүнд хөрөнгө оруулалт болно. Төр анхны хувьчлалаа 2012 хийсэн байдаг. Энэ олон хүмүүсд төр худлаа ярьж болохгүй. Төр ногдол ашгаа хуваарилах үүрэгтэй. Энэ жилийн хувьд компанийн үйл ажиллагаа ногдол ашиг хуваарилах хэмжээнд зүй ёсоор хүрсэн. Иймд ард иргэддээ Монголын төр анх удаа Тавантолгой компаниараа дамжуулан өмч хувьчлалын ногдол ашиг хэлбэрээр хөрөнгө оруулалт хийх гэж байна. Хувьцааны өгөөж очиж байна гэж ойлгох хэрэгтэй” гэлээ.

1072 Хувьцааны ногдол ашиг хэнд очих вэ?

Хэрэв тухайн үед ард түмний Тавантолгойн ордыг алдсан бол уг орд 800 сая ам.долларын өрийн барьцаанд орж, Хятадын компанид шилжих байжээ.

Ард түмний Тавантолгойн ордыг ингэж алдаж байснаас ашиглахгүй байх нь зөв хэмээн үзэж, УИХ-аас Тавантолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг Засгийн газарт буцаасан билээ. Тэгвэл жил гарангийн дараа ММС үнэхээр төлбөрийн чадваргүй болж, дампуурахад ойрхон ирснийг Хонконгийн хөрөнгийн биржээс зарласан. Өөрөөр хэлбэл УИХ-ын дарга асан Зандаахүүгийн Энхболд тэр үед Таван толгойн ордыг авч үлдэх шийдэмгий үгээ УИХ-ын чуулганы танхимд хэлээгүйсэн бол жилд нэг тэрбум ам.долларын борлуулалт хийдэг үндэсний төрийн өмчит “Эрдэнэс тавантолгой” ХК- аас бид ноогдол ашиг хүртэхгүй байв!