Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны Хөрс, ургамал хамгаалал, үр сортын хэлтсийн дарга Д.Есөн-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Энэ жилийн хаврын тариалалт хэзээнээс эхлэх вэ?

-Энэ жилийн хувьд 386 гаруй мянган га талбайд үр тариа, 70 мянган га талбайд малын тэжээл, 66 мянган га талбайд тосны ургамал,17 мянган га талбайд төмс, 12 мянган га талбайд хүнсний ногоо тариалахаар бэлтгэл ажлыг хангаж байна. Улаанбуудайн тариалалт Хэнтий, Сэлэнгэ аймагт хийгдэж эхэлж байна.

Мөн хүлэмжийн тариалалт хийгдэж эхнээсээ хүлэмжийн навчит ногооны ургац гарч байгаа. Хүнсний ногооны үрсэлгээ бойжуулах ажил хийгдэж байна.

Цаг агаарын нөхцөл байдлаас шалтгаалан тариалалтыг хийдэг бөгөөд улаанбуудайн тариалалт тавдугаар сарын 3-наас эхлэх төлөвтэй байгаа. Одоогоор тариалангийн талбайд чийг хаах технологийн ажлууд хийгдсэн бөгөөд техник, засварын ажил, үр нарлуулах, ургамал хамгааллын ажил хийгдэж байна.

-Энэ жил хэдэн га талбайд тариалалт хийгдэх вэ. Тариалалтын шатахуун, бордоо, ургамал хамгааллын бодис, үрийн хүрэлцээ хангамж хэр байна вэ. Хүрэлцээ байсан ч бид худалдаж авч чадах уу?

-Энэ жил үр тариа, тэжээл, тосны ургамал, төмс, хүнсний ногоо гээд нийтдээ 560 мянга орчим га талбайд тариалалт хийнэ. Мөн 340 мянга орчим га талбайд уринш боловсруулна.

Тариалан бүхий иргэн, аж ахуйн нэгжүүдээс судалгаа авахад нийт энэ оны тариалалтад зориулж 43 мянган тонн үр нөөцөлсөн байна.

Мөн Хөдөө аж ахуйг дэмжих санд 16 мянган тонн үрийн нөөц байна. Хөдөө аж ахуйг дэмжих сангаас үрийн захиалгыг орон нутгаас авч нэгтгэн, хуваарилах, олгох ажлыг зохион байгуулж байна. Үрийг 30 хувийн урьдчилгаатай, үлдэгдэл төлбөрийг намрын ургацаас нөхөн бүрдүүлэх нөхцөлтэйгөөр зээлээр олгож байна.

Шатахууны нөөцийг тасалдалгүй, хэвийн байх нөхцөлийг бүрдүүлэх чиглэлээр Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яам болон холбогдох мэргэжлийн байгууллагатай бид хамтран ажиллаж байна. Жил бүр газар тариалангийн салбарт хэрэглэх ургамал хамгааллын бодис, бордооны жагсаалтыг Эрүүл мэндийн сайд, ХХААХҮ-ийн сайд, БОАЖ-ын сайдын хамтарсан тушаалаар баталдаг. Үүний дараа ургамал хамгааллын бодис импортлогч тусгай зөвшөөрөл бүхий аж ахуйн нэгжүүдэд бодисын квот олгох ажлыг зохион байгуулдаг бөгөөд тус ажил бүрэн хийгдсэн. Импортлогч аж ахуйн нэгжүүд үйлдвэрлэгчидтэй гэрээг байгуулан ургамал хамгааллын бодис нийлүүлэх ажлыг зохион байгуулж байна. Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яамнаас шатахууны хангамжийг хүрэлцээтэй өгсөн. Энэ жил тариалангийн үйлдвэрлэлд нийт 22.5 мянган тонн шатахуун хэрэгцээтэй байгаагаас хаврын тариалалтад 8.4 мянган тонн шатахуун хэрэгцээтэй гэсэн тооцоо гарсан. Бордоо, ургамал хамгааллын бодисуудыг мэргэжлийн тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжүүд оруулж ирдэг.

-Өнөөдрийн байдлаар хэдэн тонн бордоог оруулж ирэхээр төлөвлөсөн байгаа вэ?

-Тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжүүд импортоор бордоо оруулж ирж худалдаалдаг. Газар тариалангийн зориулалтаар импортоор жилд дунджаар 5-6 мянган тонн орчим бордоо орж ирдэг. Энэ жил эдгээр аж ахуйн нэгжүүд тав орчим мянган тонн бордоо импортоор авахаар гэрээ хийгдсэн байна. Одоогийн байдлаар хоёр мянга орчим нь орж ирсэн, тээвэрлэлтийн шатанд мөн хоёр мянга гаруй бордоо явж байна. Сүүлийн жилүүдэд дотоодын бордооны үйлдвэрлэл нэмэгдэж байна. Дотооддоо гумины бордоо, ризо бактерийн бордоо, био бордоо, био ялзмаг, нийлмэл бордоо үйлдвэрлэдэг 10 үйлдвэр ажиллаж байна.

-Хаврын тариалалтад техникийн шинэчлэл хийж байгаа юу?

-Үйлдвэрлэгчийн итгэмжлэлтэй диллер аж ахуйн нэгжүүд трактор, техник тоног төхөөрөмжийг оруулж ирэн борлуулалт хийдэг. Тариаланчид эдгээр аж ахуйн нэгжүүдээс техник худалдан авч техникийн шинэчлэл хийж байна. Тариаланчид, ногоочдод эргэлтийн хөрөнгийн зээлийг бий болгох үүднээс Засгийн газар Монголбанк, Арилжааны банкуудтай хамтран жилийн гурван хувийн хүүтэй, хоёр жилийн хугацаатай Хөдөө аж ахуйг дэмжих зээл олгох ажлыг зохион байгуулж байна.

-Техникийн хүрэлцээ хангамж ямар хэмжээнд байна вэ. Тариалалтад ямар дэмжлэг үзүүлж, ямар ажлуудыг зохион байгуулж байгаа вэ?

-Өнгөрсөн жилүүдэд үр тарианы техникийн шинэчлэл нэлээд хийсэн. Үр тарианы тариалалтыг 14-21 хоногт багтаан дуусгах техникийн хүчин чадалтай. Аж ахуйн нэгжүүд техник шинэчлэлийн хүрээнд диллер аж ахуйн нэгжүүдтэй гэрээ хэлцэл хийн хамтарч техник шинэчлэлээ хийдэг. Хаврын тариалалт үндсэндээ тавдугаар сарын эхний 10 хоногоос эхэлдэг. Бүс нутгийн онцлогоос шалтгаалаад сарын хугацаанд үр тарианы тариалалт явагддаг.

Тэгэхээр үр тарианы тариалалт технологийн хугацаандаа эхлэх бүрэн боломжтой. Манай яамны төлөөлөл өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд Төв, Сэлэнгэ, Дархан-Уул аймаг зэрэг тариалангийн төв бүсүүдэд ажиллаад ирсэн. Хаврын тариалалтын бэлтгэл ажил хийгдэж байна. Хөдөө аж ахуйг дэмжих сангаас стратегийн хүнс болох улаанбуудайн тариалалтад дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор улаанбуудайн үрийг 30 хувийн урьдчилгаа төлбөртэй гэрээ байгуулан олгож байна. Мөн бордоо, ургамал хамгааллын бодис, шатахууныг 30-50 хувийн урьдчилгаа төлбөртэй, үлдэгдэл төлбөрийг намрын ургацаас нөхөн бүрдүүлэх нөхцөлтэй гэрээ байгуулан олгоно.

Газар тариалангийн цахим бүртгэл, мэдээллийн системийг хийсэн. Энэ хүрээнд тариаланчид, тариалангийн талбайн бүртгэлийг цахим бүртгэлд оруулах, талбайн түүх хөтлөх, гарал үүслийн гэрчилгээ, урамшууллын хүсэлтийг цахимаар авдаг болно. Мөн ногоочид, тариаланчдад мэдлэг түгээх, технологи нэвтрүүлэх, хөдөө аж ахуйн зохистой дадал нэвтрүүлэх сургалтыг зохион байгуулж байна. Энэ жил тариалангийн бүс, талбайд хөнөөл учруулдаг өвчин хортон, хог ургамлын тархалтын судалгааг хийнэ. Судалгааны дүнг үндэслэн зөвлөмж боловсруулна.