12 жилийн өмнө УИХ хууль гаргаж баярын өдөр болгоод амралтын өдөр болгох тухай хууль хэлэлцэхэд УИХ-ын гишүүн байхдаа ингэж хэлж протоколд үлдэж. Өнөөдөр “тусгаар тогтносон өдөр биш” урд нь тусгаар байж байгаад сэргээсний өдөр юм.

З.Энхболд: Монголын тусгаар тогтнол олон зуун жил их хүндрэлтэй явж ирсэн. Ялангуяа сүүлийн 300 жил дефактаа тусгаар улс байсан. Тэгээд энэ бүхний эцсийн хамгийн эхлэл бол яах аргагүй 12 сарын 29. Богд хан зарлиг гаргаж, олноо өргөгдсөн гэж оноо нэрлээд, шинэ улс үүссэнээ тусгаарлан дэлхий даяар зарлаад ингэж эхэлсэн юм. Раш гишүүний ярьдаг дараагийн олон үйл явдал эндээс үүсэлтэй.

Харин хийж байгаа нэг дүгнэлт нь буруу байгаа юм. Энэ бол тэр олон үйл явдлын нэг л гэж дүгнэж байгаа нь буруу. 11 оны 12 сарын 29-нд Богд хаан зарлиг гаргаж, олноо өргөгдсөн гээд сая Батбаяр гишүүний үзүүлдэг, архивт байдаг, тэр үеийн мутуу цаасан дээр уйгаржин Монголоор бичсэн энэ бичиг байсан учраас бид өнөөдөр амралтын өдөр болгох тухай ярьж байна. Бөхдөө цол олгох тухай ярьж байна. Хэн нэгэн түүхч, манай түүх бол сүүлийн 100 жил их үзэл сурталжсан. Тэгээд энэ бүх үзэл суртлаас нь ялгаад харах юм бол ийм л бичиг баримтууд бидэнд үлдсэн байгаа юм. Тэгээд Ховдын манжийн амбанг эзлээгүй, сая Загджав гишүүн хэлсэн, эзлээгүй, Богд хаан зарлиг гаргаагүй бол бид нар өнөөдөр энэ тухай ярихгүй байсан. Дараа дараагийн олон үйл явдал үүнийхээ үр дагавар нь болж байгаа юм. Тийм учраас бид нар 100 жилийн ойг онцгойлон үзэх ёстой, 100 жилийн ойгоо энэ 29-нд тэмдэглэх ёстой. Жил болгон, амралтын өдөр болгон тэмдэглэх ёстой. Харин амралтын өдөр олон болоод байгаа талаар Батбаяр гишүүнтэй би санал нийлж байгаа юм.

11 сарын 26-ны өдрөө амралтын биш болгох ёстой. Бид энэ өдрийг их болгоомжтой, дахиж ярилцах ёстой. Яагаад гэвэл 24 оны анхдугаар Үндсэн хууль гарсан. Түүнд одоогийнхоор бол хөрөнгө чинээтэй улсууд, феодлуудын сонгох, сонгогдох эрхийг хасч байсан. Анх удаа Монголын ард түмнийг хөрөнгө чинээгээр нь тэр феодлаар нь анги гэж хувааж үзээд, ангийн тэмцлийг эхлүүлээд, сонгуульд оролцох эрхийг нь хасч байсан. Сонгуульд санал өгөх эрхийг нь хасч байсан ийм Үндсэн хууль учраас бид тэр өдрийг амралтын өдөр болгон, түүнийгээ тусгаар тогтносон өдөр гэж буруу ойлгоод тэмдэглэдгээ одооноос засах хэрэгтэй. Тэр амралтын өдрийг хасаад, энэ нэг амралтын өдрийг нэмчихвэл дүндээ дүн болно.

Тийм учраас би энэ хуулийг орж ирсэн чигээр нь дэмжиж байгаа. Ер нь бөхөд заавал нэг удаа цол олгоно гэж хуульчилдаг Улсын Их Хурлын өөрийнх нь буруу шүү дээ. Хэдэн ч удаа цол олгосон болно шүү дээ. Бөхийн холбоо өөрөө мэдээд л явж байх ёстой. Яг ингэж 100 жилийн ойгоор цол олго гэдгийг Улсын Их Хурал шийдэж болно. Тийм учраас одоо түүх дээрээ маргалдаад яахав. 76-уулаа түүхч биш. Түүхийн гарцаагүй нотлох баримтад тулгуурлаж Улсын Их Хурал шийдвэрээ хурдан гаргах ёстой. Өнөөдөр 22. Долоо хоног үлдэж байна. Тийм учраас хурдан шийдвэрээ гаргая. Одоо бол зөвхөн хэлэлцэх эсэх байгаа. Тэгээд хурдан хурдан шийдээд, маргаашийн чуулганаар батлах саналтай байна.”

МАН зарим гишүүд 1911.12.29-нд ямар үйл явдал болсон гэж асуухад энэ архивийн баримтыг үзүүлж байлаа.

УИХ чуулганы 2011.12.22-ны өдрийн дэлгэрэнгүй протоколыг эндээс үзнэ үү:

parliament.mn/nn/5067/