Монгол Улсын Төрийн аудитын байгууллагаас 2026 оны нэгдсэн төсвийн төсөлд хийсэн хяналт, дүгнэлтийн талаарх мэдээллийг бид энэ удаа онцолж байна. Энэ удаагийн аудит нь Монгол Улсын хууль тогтоомж, хөгжлийн бодлого, төсвийн тогтвортой байдал, хөрөнгө оруулалтын үр ашигт төвлөрсөн өргөн хүрээтэй дүн шинжилгээ юм.

Төсвийн төсөл: Тоон үзүүлэлт ба хууль эрх зүйн нийцэл

Аудитын дүгнэлтээс харахад:

• 2026 оны төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого 31.6 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ий 30.9 хувьтай, зарлага нь 32.98 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ий 32.2 хувьтай тэнцэж байна. Үүнээс 1.38 их наяд төгрөгийн алдагдалтай төсөв өргөн барьжээ.
• Төсвийн төсөл нь Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан тусгай шаардлагыг хангасан боловч зарим хууль тогтоомж, хөгжлийн баримт бичигтэй нийцэхгүй, уялдаа холбоо сул байна.
• Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл одоогоор батлагдаагүй байгаа нь төсвийг хөгжлийн баримт бичигтэй нийцүүлэн төлөвлөх боломжийг хязгаарлаж байна.

Гол асуудлууд: Аудитын олж тогтоосон зөрчлүүд

Төрийн аудит дараах чухал асуудлуудыг онцолсон байна:

1. Төсвийн бодлогод эрсдэл тусгагдаагүй - Гол нэр төрлийн эрдэс баялгийн үнэ буурахад орлого тасрах эрсдэлтэй ч хамгаалах арга хэмжээ төлөвлөөгүй.
2. Эрүүл мэндийн даатгалын эрсдэлийн сан бүрдээгүй - Хуульд заасан 10%-ийн сан бүрдээгүй нь эрсдэлтэй үед даатгалын системд хүндрэл үүсгэж болзошгүй.
3. Өрийн дарамт нэмэгдэх эрсдэл - Засгийн газрын өрийн дийлэнх нь гадаад валюттай холбоотой тул ханшийн савлагаа нь төсвийн дарамтыг нэмэгдүүлнэ.
4. Төсвийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт хангалтгүй - 2026 оны хөрөнгө оруулалтын нийт төсөв 3.27 их наяд төгрөг бөгөөд өмнөх оноос өссөн ч хуваарилалт, үнэлгээ, уялдаа сул байна.
5. Барилга, техник, зураг төсөвт хэт ерөнхий тооцоо - Шинээр төлөвлөсөн төсөл, арга хэмжээнүүдийн урсгал зардал, тоног төхөөрөмжийн өртөг, техникийн үзүүлэлт тодорхой бус.
6. Цахим системийн ашиглалт хангалтгүй - PIMIS системд мэдээлэл дутуу, худал, баталгаажуулаагүй байгаа нь төлөвлөлт, хяналтад сөргөөр нөлөөлж байна.

Аудитын зөвлөмж:

Төрийн аудитын байгууллага дараах 4 үндсэн байгууллагад хандан зөвлөмж өгсөн байна:

Улсын Их Хуралд:

• Төсвийн хүрээний мэдэгдэлтэй холбоотой хууль өөрчлөхийг багтаасан төслийг хязгаарлах,
• Дагалдах хуулийн төслүүдийг хууль тогтоомжийн шаардлагад нийцүүлэх чиглэлээр Засгийн газарт чиглэл өгөх.

Засгийн газарт:

• Төсвийн орлого төрөлжүүлэх бодлого баримтлах,
• Эрсдэлийн санг бүрдүүлэх, хэмнэлттэй зардал төлөвлөх,
• Шинээр хэрэгжүүлэх төслүүдийн тооцооллыг нарийвчлах.

Тэргүүн Шадар сайдад:

• Төсвийг хөгжлийн үндсэн баримт бичгүүдтэй нийцүүлж, төсвийн үр дүнг шалгаж, хянах,
• Хөрөнгө оруулалтын шаардлагыг үнэлэх аргачлалыг боловсронгуй болгох.

Сангийн сайдад:

• Төсөв боловсруулахдаа хөгжлийн төлөвлөлттэй уялдуулах,
• Төсвийн сахилга батыг сайжруулах, хяналтыг өндөржүүлэх,
• PIMIS системийн мэдээллийг сайжруулж, тоног төхөөрөмжийн төлөвлөлтийг нарийвчлах.

Төсвийн шинэчлэлийн зайлшгүй шаардлага

2026 оны төсвийн төсөлд хийсэн аудитын дүгнэлтээс харахад Монгол Улсад төсвийн сахилга бат, хөгжлийн бодлоготой уялдсан төлөвлөлт, хөрөнгө оруулалтын оновчтой менежмент, цахим шийдлүүдийг бүрэн ашиглах шаардлага урган гарч байна.

Үүн дээр нэмээд хууль, бодлогын баримт бичгийн нийцлийг сайжруулах, төсөв боловсруулах шатандаа олон талын нарийвчилсан дүн шинжилгээ хийх нь чухал байна.

Хэрэв эдгээр зөвлөмжийг хэрэгжүүлж чадвал Монгол Улс төсвийн ил тод, хариуцлагатай, үр ашигтай тогтолцоонд ойртож, иргэдийн итгэлийг хүлээсэн төсвийн бодлого хэрэгжүүлэх боломж бүрдэх юм.

Б.ЖАРГАЛ