“Үүргээ биелүүлээгүй" намрын чуулганы үргэлжлэл “ЭЭЛЖИТ БУС" чуулган өчигдөр дуулиан шуугиантайгаар өндөрлөлөө. Ээлжит бус чуулганаар хэд хэдэн чухал хуулийн төсөл хэлэлцэн баталснаас Ерөнхийлөгчийн санаачилсан ҮАБЗ-ийн зөвлөмжөөр хууль, шүүхийн удирдлагуудыг солих хууль болон С.Зоригийн хэрэгтэй холбогдуулан Содномдаржаа, Чимгээ нарыг эрүүдэн шүүсэн гэх бичлэг олны анхаарлыг хамгийн ихээр татаж, өндрөө авсан явдал байв. Эдгээр дуулианы сиймхийгээр хэд хэдэн чухал хуулийн төслийг УИХ баталж амжив. Тухайлбал, чуулган эхлэхэд Татварын багц хуулийг шинэчлэн найруулах хуулийн төслийн хэд хэдэн заалт асуудал, шүүмжлэл дагуулж байсан ч тэгсхийгээд намжиж батлагдсан юм.

Түүнчлэн Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн ЮУГ өөрчилж, ХЭРХЭН баталсныг бараг ХЭН Ч анзаараагүй гэхэд хилсдэхгүй.

Тодруулбал, 2019 гуравдугаар сарын 26-ны өдрийн УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар Засгийн газраас 2018 оны арваннэгдүгээр сарын 21-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийж, 81.8 хувиар баталсан. Тус хуульд:

АЛТ ОЛБОРЛОЖ БАЙГАА БИЧИЛ УУРХАЙ ЭРХЛЭГЧ, ХУВЬ ХҮН БҮРЭЭС РОЯАЛТИ ТАТВАР АВАХ

Хуулийн төсөл батлагдсанаар өмнө нь зөвхөн тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдээс алт олборлосны татвар авдаг байсан бол хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулснаар алт олборлож байгаа бичил уурхай эрхлэгч, хувь хүн бүрээс рояалти татвар авах.

АЛТНЫ НӨӨЦ АШИГЛАСНЫ ТӨЛБӨР ӨМНӨ НЬ БОРЛУУЛАЛТЫН ҮНЭЛГЭЭНИЙ 2.5 ХУВЬТАЙ ТЭНЦҮҮ БАЙСНЫГ ХУУЛИЙН ӨӨРЧЛӨЛТӨӨР 5.0 ХУВЬ БОЛГОХ

Мөн алтны нөөц ашигласны төлбөр өмнө нь борлуулалтын үнэлгээний 2.5 хувьтай тэнцүү байсныг хуулийн өөрчлөлтөөр 5.0 хувь болгон өөрчлөх гэсэн хоёр өөрчлөлтийг оруулжээ.

2014 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс таван жилээр хэрэгжиж эхэлсэн Алтны роялти 2.5 хувь байх зохицуулалт 2019 оны нэгдүгээр сарын 01 хүртэл хүчинтэй байхаар хуульчлагдсан. Уг нь Засгийн газраас уг татварын хөнгөлөлтийг дахин таван жилээр сунгах санал гаргаж, Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг өнгөрсөн арваннэгдүгээр сарын 20-нд УИХ-д өргөн барьсан байдаг. Харамсалтай нь энэхүү хуулийн төсөл УИХ дээр гацсаар шинэ онтой золгож, гурав хоногийн өмнө батлагдсан нь энэ. Ингэхдээ алтны нөөц ашигласны төлбөр өмнө нь борлуулалтын үнэлгээний 2.5 хувьтай тэнцүү байсныг хуулийн өөрчлөлтөөр 5.0 хувь болгон ийнхүү өөрчлөв.

Энэхүү хууль хэрэгжиж эхэлснээр улсын хил гаалиар хууль бусаар алт нэвтрүүлэх үйл ажиллагаа гарахаас эхлээд эдийн засаг олон сөрөг үр дагавартайг эдийн засагчид онцолдог.

Тухайлбал, 2014 оноос өмнө алтны нөөц ашигласны төлбөр 5.0 хувьтай байсан бол 2014 оны холбогдох хуулиар алтны рояалтын татвар 2.5 хувь болоход өнөөдрийг хүртэл олборлолт 5-22 тонн хүртэл өссөн үзүүлэл гарсан. Өөрөөр хэлбэл, энэхүү зохицуулалт хэрэгжиж эхэлсэн 2014 оноос хойш алтны салбарын орлого нэмэгдэж, Монголбанканд тушаах алтны хэмжээ жилээс жилд өсч иржээ.

Тухайлбал, 2010 онд Монголбанк ердөө хоёрхон тонн алт худалдаж авч байсан бол ашигт малтмалын нөөц ашигласны татвар 2.5 хувь болж буурснаар 2014 онд 12 тонн алт худалдан авч байв. Өнгөрсөн 2017 онд энэ тоо 20 тонн болж рекорд тогтоосон бол 2018 оны эхний 11 сарын байдлаар Монголбанканд тушаасан алтны хэмжээ 20 тонн давжээ. Ашигт малтмалын нөөц ашигласны татвар 2.5 хувьтай байхад 2017, 2018 онд огцом өссөн алт тушаалтаар Монгол Улс 1.4 тэрбум ам.долларын валютын нөөц бүрдүүлснийг Монголбанкнаас онцолж байв. Монголбанк цаашид 2020 он гэхэд жилд 25 тонн алт худалдан авахаар төлөвлөсөн ч ийнхүү 5.0 хувь болгосон хуулийн зохицуулалт олон эрсдэл дагуулж эхэллээ.

Алтны рояалтиг 2.5 хувиас 5.0 хувь болгон өсгөснөөр гарах сөрөг үр дагавар:

Алтны татвар нэмэгдсэнээр сүүлийн таван жил өсөлттэй байсан алт тушаалт зогсонги байдалд орох магадлалтай. Түүнчлэн татвар өссөнөөр алтны арилжаа эргээд далд хэлбэрт шилжих магадлалтай. Улсын хил гаалиар хууль бусаар алт нэвтрүүлэх үйл ажиллагаа гарах магадлалтай. Үүнтэй холбоотойгоор алт олборлогч болон алт худалдан авагч хуулийн этгээдүүд алтыг хууль бусаар хил давуулан худалдах, олборлосон алтаа нуух, хадгалах, татвараас зайлсхийх зорилгоор арилжааны банкинд тодорхой бус хугацаагаар барьцаалах зэрэг шударга бус, далд үйл ажиллагаа гарах магадлалтай.

Алт олборлогчид алтны 5.0 хувь ба үнийн өсөлтөөс хамаарсан 0-5% гээд 9-10% болж татварын ачаалал нэмэгдэнэ. Энэ нь алт тушаалт буурах хамгийн гол шалтгаан болно. Тодруулбал, татварын хэмжээ нэмэгдсэнээр Монголбанкны худалдан авсан алтны хэмжээ өнгөрсөн оныхоос 81% буураад буй.

Нөгөө талаар Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 3.2-т зааснаар бол Монголбанк түүнээс эрх олгосон банканд худалдсан алтнаас бусад ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн доод хэмжээ нь тухайн уурхайн эдэлбэрээс олборлож худалдсан, эсвэл худалдахаар ачуулсан болон ашигласан бүтээгдэхүүний борлуулалтын үнэлгээ нь 5 хувьтай байна гэсэн хуулийн зохицуулалт бий. Энэ нь эрх зүйн маргаан дагуулах нөхцөл бүрдүүлж алтны зохицуулалт нь яаж явах вэ гэдэг нь эрх зүйн талаасаа төвөгтэй болоод байгаа гэсэн үг юм.