-ЭНЭ ХАВРЫН НӨӨЦИЙН МАХЫГ ОДООГИЙН ХЭРЭГЦЭЭНЭЭС ГУРАВ ДАХИН БАГА БЭЛТГЭЖЭЭ-

Манай улс 66 сая толгой малтай. Гэвч хаврын улирал эхлэхтэй зэрэгцэн нөөцийн махны асуудалтай жил бүр нүүр тулдаг. Тодруулбал, хаврын улиралд махны хомсдол үүсч, махны үнэ хөөрөгддөг. Тэгвэл ХХААХҮЯ-наас махны борлуулалтыг тогтвортой байлгах үүднээс нөөцийн махыг бэлтгэн, дөрөвдүгээр сараас худалдаанд гаргадаг. Ингээд ч нэг их нэмэргүй, махны үнэ тэнгэрт тулж, олдохгүй байх нь элбэг.

Ер нь улсын хэмжээнд мал төхөөрөх 52 үйлдвэр, мах боловсруулах 110 үйлдвэр байгаагаас 103 үйлдвэр идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг аж. Салбарын хэмжээнд нядалгааны 100 хоногт нийт 2.6 сая толгой бог, 608 мянган толгой бод төхөөрөх хүчин чадал бүхий үйлдвэр суурилагджээ. Гэвч үйлдвэрүүдийн хүчин чадлынх нь 20 орчим хувийг ашиглаж байгаа гэв. Мал өсч байна. Махны үйлдвэртэй болсон байна. Гэвч нөөцийн махны эрэлт хэрэгцээ өндөр, хүрэлцээ муу байна гэж хэлэх хүний тоо олон байна.

2019 оны хаврын нөөцийн мах бэлтгэлд улсын төсөвт 4.6 тэрбум төгрөг суулгажээ. Харин боловсруулах үйлдвэр бүхий долоон аж ахуйн нэгж 10 мянган тонн мах бэлтгэн нөөцлөх хүсэлт ХХААХҮЯ-д гаргасан байна. Тэднээс нэр бүхий гурван аж ахуйн нэгж банкны шаардлага ханган мах бэлтгэжээ. Нийслэлийн хаврын улирлын махны хэрэгцээ дунджаар 12.2 мянган тонн байдаг аж. Тэгвэл 2019 оны хаврын махны нөөц одоогийн байдал (нэмэгдүүлэх боломжтой)-аар хэрэгцээнээс гурав дахин бага мах бэлтгэжээ. Ийм учраас нийлүүлэлт нь эрэлт хэрэгцээгээ гүйцэхгүй байгаа нь шалтгаан болж байна.

Нөөцийн махыг нийслэлийн дүүргүүдэд 45 хүнсний дэлгүүрээр худалдан борлуулж байна. Энэ хаврын улирлын хэрэгцээнд "Баатарууд Тэнгэр" ХХК, "Дархан меат фүүдс" ХХК, "Сүхбаатар мах маркет" ХХК-иуд нийт дөрвөн мянган тонн махыг 20 орчим тэрбум төгрөгөөр бэлтгэжээ. Бэлтгэсэн үхэр, хонь, ямааны ястай махыг 2-3 кг-аар ангилан савласан аж.

Эхний сард нөөцөлсөн махны 40 хувийг зах зээлд худалдаалах бол дараагийн сард 50 хувь, түүний дараа үлдсэн махыг худалдаалах юм байна.

Харин үнийн хувьд үхрийн ястай махыг 7200, хонины ястай махыг 6000, ямааны ястай махыг 5500 төгрөгөөр борлуулахаар төлөвлөсөн. Нөөцөлж бэлтгэн борлуулж байгаа махны үнийг зах зээл дэх жижиглэнгийн үнэтэй харьцуулахад 14-31 хувиар хямд байна гэж ХХААХҮЯ мэдээлжээ. Бэлтгэсэн махны 50 хувийг хонь, 30 хувийг үхэр, 20 хувийг ямааны мах эзэлж буй юм.

Гэвч бодит байдал дээрээ махны үнэ огт өөр.

Хүнсний захууд (Хархорин)-ад хонины ястай мах найман мянга 500 төгрөг Үхрийн ясгүй гуяны цул 12 мянган төгрөг байх жишээтэй.

Нөөцийн мах олдохгүй байгаа, үнэтэй байгааг гайхсан иргэд захуудаар олон таарав. Мөн нөөцийн махны чанарыг голж, бухимдаж харагдав.

Нөөцийн мах борлуулж буй компаниуд алдагдалтай байна гэх нэрийдлээр нөөцийн махныхаа үнийг гэнэт нэмдэг нь бодит үнэн. Ер нь жилийн жилд нөөцийн мах бэлтгэх нэрээр компаниудад өчнөөн тэрбум төгрөг зарцуулдаг Гэвч алдагдалтай байгаа хэмээн махны төлөвлөсөн үнийг нэмж хөөрөгдүүлдэг шударга бус өрсөлдөөн манайд тогтоод удаж байна. Энэ хавар ч тэр журмаараа явж байна. Нийслэлийн иргэд нөөцийн махны хөөрөгдсөн үнэ, түүнийг дагасан хомсдолд дарлуулаад эхэлчихсэн. Хаврын хатууд махны эрэл сурал болж сууна.