-Хэнтий аймгийн анхны Засаг дарга хэн бэ?

-Есүхэй баатар

-“Монголын нууц товчоо”-г хэн зохиосон бэ?

-Бавуугийн Лхагвасүрэн

-Алдарт ”Ромео Жулета”-г хэн зохиосон бэ?

-Р.Чойном

Телевизийн цэнгээнт нэвтрүүлэгт оролцож буй хүүхдүүд ийн хариулж буйг бид олонтаа сонсож элгээ хөштөл инээж, заримдаа бухимдал дээд цэгтээ хүрдэг. Оюун ухаанаараа дэлхийд дээгүүрт ордог гэж цээжээ дэлддэг монголчууд бидний хойч үе иймэрхүү мэдлэг, боловсролтой болох нь.

Одоогоос 25 жилийн өмнө түүхийн багш маань нэг зүйл ярьснаар манай ангийнхан “Өөр орны сонирхолтой түүхээс ярьж өгөөч” гэж багшийгаа шалдаг болсон юм.

Африкийн өмнөд хэсгийн нэг омгийн эзэн гурван эхнэртэй байж. Гэтэл эхнэрүүдээс нь хүү төрөхгүй удаж. “Ухаангүй, урагш муутай эмсээс боллоо” гэж омгийн эзэн хилэгнэн тухайн жил найман нас хүрсэн 10 охиноор тахил өргөж, бурханд бэлэг барьсан юм байх. Охидын аав, ээж зэвүүцэвч омгийн эзний үгнээс зөрж, эсэргүүцэх эрх яахин байх билээ. Эмгэнэлт энэ явдлыг багш маань нүдэнд харагдтал, бяцхан охидын орилох чимээ чихэнд сонсогдтол яриад “Та нарын төлөө нам төр чадах бүхнээ зориулж байхад хичээлээ хийсэнгүй” гэж зэмлэж билээ. Тэтгэвэрт гарах нь дөхсөн ширүүн харцтай, ширвээ сахалтай багш маань “Сурах бичгийн тэдээс тэддүгээр хуудсыг уншаад бич” гээд суучихна. Харцнаас нь эмээдэг бид үгийг нь уг дуугүй биелүүлдэг байв. Харин залуухан эмэгтэй багш ирээд МЭӨ гээд эхлэнгүүт нь түүний яриаг сонсох нэг ч хүнгүй болж, түүхийн хичээл биеийн тамирын хичээл орж байгаатай адил болдгийг тэр түүх өөрчилсөн юм. Ном хуулж бичихээс хэтэрдэггүй байсан болохоор багшийн ярьсан түүх биднийг алмайруулж орхив. “Тэгээд яасан бэ, багш аа. Тэр охидын аав, ээж нь яасан бол. Охидоо аваад зугтаасан уу. Дахиж хүүхдээр тахил өргөсөн үү” гээд л харилцан ярилцаж, түүхийн хичээлийн 45 минут нүд ирмэхийн зуур өнгөрдөг болчихож билээ.

Омгийн эзний хэлсэнчлэн ухаангүй, урагш муутай хүүхдүүд өнөөдөр дүүрэн. Чулуун зэвсгийн үеийн Африкийн омгийн эзний зэрлэг арга үеэ өнгөрөөж, хүчээр бус оюун ухаанаар асуудлыг шийддэг болсон цаг үед аймшигт аллага болно. “Саятан”, “АХА” гэх мэт телевизийн нэвтрүүлэгт оролцож буй залуусыг яриаг сонсоод үнэхээр уур хүрч, халаглах үе цөөнгүй байсан байх.

Хүн хүссэн мэргэжлээ сонгож, дуртай ажлаа хийх замыг зааж өгөх нь хамгийн шилдэг арга гэдэгтэй санал зөрөх хүн байхгүй ч хэрхэн, яаж гэдгийг огт анзаарахгүй байх шиг. Мэдлэг, боловсролгүй ч хүн өөртөө таарсан ажлаа хийж талхаа олох амьдрах хуультай хойно хойч үеэ бид тэр хуулийг хэрхэн биелүүлэх замыг зааж сургах ёстой. Тэгвэл бид яах ёстой вэ. Учраа мэдэхгүй хүүхдүүддээ бид яаж туслах ёстой юм бэ.

Энэ жил арваннэгдүгээр анги төгсөх гэж байгаа хүүгийнхээ ангийнхантай уулзаж ямар мэргэжилтэй болох гэж байгаа талаар асуухад том том сургуулийн нэр хэлээд л таг болчихно. Тэр сургууль ямар чиглэлээр сургадаг, төгсөөд ажлын байр бий юү, тэр мэргэжлийг эзэмшсэн хүн хэдэн төгрөгийн цалин авдаг юм бэ, түүний сонгох гэж байгаа мэргэжил Монгол Улсад үнэхээр эрэлттэй байна уу гэдгийг огт мэддэггүй юм байна.

“Ээж, аав л мэднэ. Өвөө эмч болохоор мэргэжлийг нь өвлүүлнэ гэсэн. Би уг нь инженер болох хүсэлтэй. Ямар сургуулийн, аль ангид орохоо мэдэхгүй юм” гэсэн хүүхдүүд цөөнгүй.

Мэддэгт мэргэн цоохор, мэддэггүйд эрээн цоохор гэдгийн адил хаврын урь орох үед хүүхдүүд их, дээд сургуулийн үүдэнд түмэн жагсаалттай тулна.

Биоформатик, социологи, архелоги, усны нөөцийн экологи, металл боловсруулалт, инженерийн бэлтгэл, ашигт малтмалын эрэл хайгуул геофизик, уул уурхайн маркшейдер, эдэлбэр газрын кадастр, анагаах ухааны биотехнологи гээд л энэ мэт жагсаалт хэдэн зуу бий. Аав, ээж, ойр дотнынхон нь энэ чиглэлээр ажилладаггүй бол учрыг нь мэдэхэд мөн ч хэцүү. Хөдөлмөр эрхлэлтийгг дэмжих нь зүйн хэрэг ч доод тал нь арав түүнээс олон жилийн цаадахыг харж, 20 жилийн дараа Монгол Улсын иргэд ямар ажил, хөдөлмөр хийж, өрх бүр тогтвортой орлоготой байж чадах, үгүйг тооцох нь гарцаагүй шаардлагатай. Үүний тулд хүүхдүүдэд мэргэжлийн чиг баримжаа олгох ажлыг орхигдуулж хэрхэвч болохгүй. Ерөнхий боловсролын сургуулийн есдүгээр ангиас мэргэжлийн чиг баримжаа олгох хичээл зааж яагаад болохгүй гэж. Багшлах хүн энэ тэр гээд түмэн зүйл ярих л байх. Миний бодлоор энэ тийм хэцүү биш. Монгол Улсад ямар боловсон хүчин дутагдалтай, эрэлт хэрэгцээтэйг гаргаад өгчих. Нүдний гэм болоод байгаа тэр мэргэжлээр олон жил амжилттай ажиллаж буй хүмүүс цөөнгүй. Тэд өөрсдийн мэргэжлийн онцлог, давуу тал, юу хийдгээ хойч ирээдүй болсон хүүхдүүдэд ярьж өгөхөөс татгалзахгүй. Хариуцсан яамдууд зохион байгуулаад, өгчихвөл хөрөнгө мөнгө зарахгүй хялбархан хийж болох ажлын нэг нь энэ.

Мэргэжлийн чиг баримжаа олгоогүйгээс нөгөө л эмч, хуульч, багш, эдийн засагч гэх мэт илүүдэл болоод байгаа мэргэжлийг сонгож, дээд боловсролтой худалдагч, үйлчлэгч, зөөгч, жижүүрийн тоог нэмсээр байна.