Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн хоёр дахь хэлэлцүүлэг эхэлсэн энэ өдрүүдэд нүдээ олсон хийгээд хуудуутай ямар санал байгааг дэнсэлж, санал өгөх эрх бүхий хуулийн этгээдүүд үзэл бодлоо хуваалцсаар байна.

Шүүхийн тогтолцоог сайжруулж, шударга бусын хонгилоос хол байх шаардлагыг олон нийт тавьдаг ч шүүхийнхэн энэ зарчмыг биелүүлж чаддаг билүү. Шүүгчийн хараат бус байдлыг хангах, сахилга хариуцлагыг нь дээшлүүлэх чиглэлд Улсын Их Хурлаас багц хууль батлан хэрэгжүүлсэн боловч шүүгчид хариуцлага хүлээлгэх оновчтой тогтолцоо өнөө хир бүрэн бүрдээгүй байгааг тэдний үйл ажиллагаа харуулсаар байна.

Хүний амин чухал эрхийг хязгаарлах эрх бүхий шүүхийн байгууллагынхан хамгийн өндөр цалинтай.

Цалин өндөр, нэмэгдэл нь чамгүй байх нь авлига авахгүй , хараат бус байхын үндэс хэмээн хээв нэг тайлбарладаг Шүүхийн ерөнхий зөвлөл шүүгчиддээ хэр хяналт тавьж чаддаг бол. Талхаа таллан авч, хоногийн хоолны махаа граммаар авч байгаа ард түмэн шүүгчийн цалинг нэмэх ёстой хэмээн зүтгүүлэхэд чимээгүй л мөрөө харан алхсан. Цалингаа нэмүүлэн, хангамжаа ахиулсан шигээ ажлаа хийж, шударга үнэний дуу хоолой болж байгаа юу гэсэн асуултад үгүй гэж хариулах хүн олон байгаа гэдэгт энэ салбарынхан эргэлзэх хэрэггүйг зориуд хэлье.

Шүүгчдийнхээ цалинг нэмснээр анхан шатны шүүхийн шүүгч 2.7 сая, давж заалдах шатны шүүхийн шүүгч 2.9 сая, Улсын дээд шүүхийн шүүгч 3.2 сая, Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч 3.3 сая төгрөгийн цалин авах болсон. Дээр нь урамшуулал нэмэгдвэл 4 сая төгрөг гарна. Үнэхээр ажилдаа хариуцлагатай, шударга бусын хонгилын гар хөл болдоггүй, хараат бус ажилладаг бол хэн ч маргахгүй, хүлээн зөвшөөрнө. Харин тэгтэл бодит байдал дээр ямар байгааг дараах мэдээлэл тодоос тод харуулна.

Бүтцэд нь ёс зүйн болон боломжит бусад хариуцлагыг хүлээлгэх чиг үүрэг бүхий Шүүхийн ёс зүйн хороо ажиллаж байгаа боловч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны үр нөлөө нь туйлын хангалтгүй байна. Тухайлбал Шүүхийн ёс зүйн хороо сүүлийн таван жилд буюу 2014-2018 онд давхардсан тоогоор нийт 1706 шүүгчид холбогдох 1135 гомдол хүлээн авч шалгаснаас 80 гаруй хувьд нь сахилгын хэрэг үүсгэхээс татгалзаж, 20 орчим хувьд сахилгын хэрэг үүсгэн шалгаж, нийт 69 шүүгчид сахилгын шийтгэл ногдуулсан байх боловч түүний 80 орчим хувь нь шүүхийн шатанд хэрэгсэхгүй болжээ. Энэ хугацаанд 1135 гомдлоор ердөө 14 шүүгч л шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрээр сахилгын шийтгэл хүлээсэн байна.

Засгийн газраас 2016 оны төсвийн тодотголд шүүгчдийн цалин болон шүүхийн төсвийг бууруулахаар тусгах санал гаргаж байсан. Тодруулбал, 2.7-3.3 сая төгрөгийн цалинтай 519 шүүгчийн цалинг 61-63 хувиар бууруулж, цалингийн санг 3.2 тэрбумаар бууруулахаар төлөвлөсөн. Гэтэл эл шийдвэрийг эсэргүүцэж байгаагаа мэдэгдэж, авлига цэцэглэнэ хэмээн эрээ цээргүйгээр Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн удирдлагууд мэдээлэл хийж байх жишээтэй.

Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн дарга Н.Лүндэндорж “Монголын 512 шүүгч дотор хадгаламждаа тэрбум төгрөгтэй ганц шүүгч байж болохгүй юу” хэмээн мэдэгдэж, олон нийтийн бухимдлыг барж, элэг доог болсон цаг саяхан. Халаасалсан мөнгө нь хязгааргүйг илчилж, хариуцлага тооцож чадахгүй байгаа салбарыг бүр өөгшүүлж эрх эдлэх хугацааг 12 болгоно гэнэ үү???

Дээд шүүхийн шүүгчийг 12 жилээр томилох тухай санал дэндэхийн дээдээр дэнджээ. Шударга бусын хонгилын хамгийн том хийгээд чухал хэрэгсэл нь шүүхийн байгууллага. Шударга бусын хонгилыг босгогчид өөрийн гар хөл болсон шүүгчдээ томилоод санал зөрсөн, эрх мэдлээ хэтрүүлэн ашиглахад саад хийсэн хүнийг хонгилоороо чирж, хүссэн ялаа тулган, эрх чөлөөг нь хязгаарласан түүх бидний өмнө хэдэн арваараа байна. Энэ гашуун хийгээд сэтгэл эмтрэм түүхийг Үндсэн хуулийн өөрчлөлт хийж байгаа улстөрчид дахин давтах боломжийг олгож хэрхэвч болохгүй. Арай ядан нураахыг оролдож буй энэ хонгилыг бэхжүүлэхийг санаархагсад шүүгчийн томилгоог 12 жил болгох саналыг дэмжиж байгаад эргэлзэх зүйл алга.

Эрх ямба, цалин хангамжаа шаарддаг шигээ ажлаа шударга хийхийг олон нийт шаардаж бас хүлээсээр.Тэргүүнийх нь хэлсэнчлэн 512 шүүгч дотор эх сурвалж нь тодорхой бус тэрбумын хадгаламжтай шүүгч байж болохгүй. 12 жилийн хугацаанд Дээд шүүхийн шүүгч дур зоргоороо авирлан, шударга бусын хонгилоор гэмгүй нэгнийг чирэх эрхийг 12 жил эдлэхийг олон нийт хэрхэвч зөвшөөрөхгүй. Дээд шүүхийн шүүгчийг 12 жилээр томилохыг дэмжихгүй байгаа Ерөнхийлөгчийн саналыг хууль тогтоогчид дэмжинэ гэдэгт итгэлтэй байна.