УИХ-ын дэд дарга С.Одонтуяатай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Та Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комиссын даргаар ажилладаг. Энэ комиссын үйл ажиллагааны талаар яриагаа эхлэх үү?

-Улс төрийн хэлмэгдүүлэлтэд өртсөн олон мянган иргэд, тэдний ар гэрийнхний хүсэлт, шаардлагаар 1990 оны Ардчилсан хувьсгалын дараа Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комисс байгуулагдсан юм. Энэ комисс Үндсэн хууль, “Улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийг цагаатгах, тэдэнд нөхөн олговор олгох тухай” хууль, Улсын комиссын дүрэм болон бусад хууль тогтоомж, эрхийн актыг баримтлан улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийг цагаатгах, нөхөн олговор олгох, хэлмэгдэгсдийн дурсгалыг мөнхжүүлэх ажлыг улсын хэмжээнд зохион байгуулж ажилладаг. Нийт 31314 хүнийг цагаатгаж, нэр төрийг нь бүрэн сэргээсэн байна. Энэ тоонд 1922-1990 он хүртэлх хугацаанд улс төрийн хэрэгт хилсээр хэлмэгдсэн Монгол Улсын төр, нийгмийн зүтгэлтнүүд ч олноор багтсан байгаа. Харин өнөөдөр Улсын комиссын зүгээс БНМАУ-ын төрийн тэргүүнээр ажиллаж байсан Юмжаагийн Цэдэнбал, түүний эхнэр Анастасия Ивановна Цэдэнбал Филатова нарын нэр төрийг сэргээн цагаатгуулах талаар холбогдох шүүхэд хүсэлтээ хүргүүллээ.

-Ерөнхийлөгч Н.Багабанди өмнө нь Ю.Цэдэнбал агсантай холбоотой зарлиг гаргасан байдаг шүү дээ. Тэр зарлигаар Ю.Цэдэнбал агсныг цагаатгасан гэж олон нийт ойлгодог?

-Иргэд Ю.Цэдэнбал агсныг цагаатгачихсан гэсэн ойлголттой байдаг. Харамсалтай нь үгүй. 1997 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 50 тоот зарлигаар Юмжаагийн Цэдэнбалд олгосон цолуудыг хасах тухай 1990 онд гаргасан БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн зарлигийг л хүчингүй болгосон юм билээ.

-Тэр зарлигаар Ю.Цэдэнбал гуайг цагаатгаагүй гэсэн үг үү?

-Ю.Цэдэнбал, А.И.Филатова нарыг улс төрийн хэрэгт хилсээр хэлмэгдсэн эсэхийг зөвхөн шүүхээс хянан шийдвэрлэж нэр төрийг нь сэргээн цагаатгах хуулийн зохицуулалттай. Өмнө дурдсан цол хасах тухай зарлигийг хүчингүй болгох тухай Ерөнхийлөгчийн 1997 оны аравдугаар сарын 31-ний 60 дугаар тоот зарлиг бол цагаатгасан шийдвэр биш.

Түүнчлэн шүүхээс цагаатгагдсан хэлмэгдэгчид, хэлмэгдүүлсний улмаас хассан улсын алдар цол, одон, медаль, Засгийн газрын шагнал, цэргийн болон тусгай цолыг олгосон байгууллага нь уг хүнийг цагаатгасан тухай эрх бүхий байгууллагын шийдвэрийг үндэслэн буцаан олгох хуулийн зохицуулалттай.

-Тэгэхээр Цэдэнбал Филатова агсныг ч цагаатгах талаар өмнө нь огт хөндөгдөөгүй гэсэн үг үү?

-Цэдэнбал-Филатова Анастасия Ивановна 1947 онд Монголын бэр болж ирснээсээ хойш 1984 он хүртэл Монгол Улс, Улаанбаатар хотноо амьдарч, ажиллаж байсан, хоёр хүүгийн эх хүн. Тэрээр 1984 онд улс төр, үзэл суртлын шалтгаанаар ажил, албан тушаалаасаа халагдаж, нөхрийн хамт долоон жил гэрийн хорионд орж, паспортаа хураалган, тэтгэврээ хасуулж, хувь хүний наад захын эрх, эрх чөлөөгөө хаан боогдуулсан байдаг.

Түүнийг нөхрөө оршуулаад дөнгөж гэртээ орж ирэхэд нь хүчээр байцаалтууд явуулсан, алдар гавьяа, цол, шагнал, хувьд ногдох хөрөнгийг нь хураасан зэрэг нь "НҮБ-ын Олон улсын хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал”-ын олон зүйл заалтыг зөрчиж, тухайн үед мөрдөгдөж байсан манай улсын үндсэн хуулиар хамгаалагдсан хүний эрхийг нь доройтуулсан шударга бус хэлмэгдүүлэлтэд өртсөн гэж гэр бүл, үр хүүхэд, түүхчид, эрдэмтэн судлаачид, ТББ үздэг. Мөн архивын бичиг баримтуудтай танилцахад хувь хүний эрхийг дэндүү зөрчсөн зүйлүүд маш их байгааг уншаад сэтгэл эмзэглэхгүй байхын аргагүй байсан. Бүх хөрөнгийг хураахдаа дулаан хувцас, тэр байтугай дотуур хувцсуудыг нь хурааж захын контор гэдэг газар шилжүүллээ гэж протоколд тэмдэглэсэн байдаг. Түүний Монгол Улсын хөгжил дэвшил, ирээдүй хойч болсон хүүхэд, залуучуудын эрүүл мэнд, соёл боловсролын төлөө санаачилж хийсэн үр бүтээлтэй ажлуудыг нь үнэлж төрөөс олгосон гавьяа, алдар цол шагналыг нь тухайн үеийн БНМАУ-ын АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн зарлигаар нөхрийнх нь хамт нэг өдөр хураан авч хассан хэдий ч өнөөдрийг хүртэл уг А.И.Филатовагийн зарлигийг хүчингүй болгож буцаан сэргээж олгоогүй байна. Түүнчлэн 1992 онд гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй нь тогтоогдож Улсын дээд шүүхээс хэрэгсэхгүй болсон “Тойрон хүрээлэгчдийн хэрэг” гэгдэх улс төрийн хилс хэрэгт холбогдуулан хэлмэгдүүлсэн Анастасия Ивановна Цэдэнбал-Филатовагийн нэр төрийг сэргээн цагаатгаж улмаар 1990 онд хураагдсан цол, шагналыг нь буцаан олгох нь зүйтэй гэж үзэж байгаа.

-Энэ асуудлыг өмнө нь хөндөж байсан юм болов уу. Мөн та яагаад шүүхэд хандах болсон юм бэ?

-УИХ-ын дэд даргын хариуцах ажлын нэг чиглэлд улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийн асуудал багтдаг юм л даа. Өмнө нь 2014 онд тухайн үеийн Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комиссын (ЦАУЗБУК) дарга Л.Цогийн 19 дүгээр захирамжаар байгуулагдсан хуульч, эрдэмтэн, судлаачдын бүрэлдэхүүн бүхий ажлын хэсэг Ю.Цэдэнбалыг цагаатгах эсэх асуудлыг судлаад улс төрийн талаар цагаатгах бүрэн үндэстэй гэж дүгнэлт гаргасан байдаг. Мөн төрийн бус байгууллага, судлаачдын зүгээс өргөдөл хүсэлт байнга ирүүлсээр байгаа. Өмнө нь түүний үр хүүхдүүдээс болон судлаач, түүхч эрдэмтэд, төрийн бус байгууллагуудаас Ю.Цэдэнбал агсан болон гэргий Цэдэнбал-Филатова нарын асуудлаар төрийн байгууллага, албан тушаалтанд хандаж байсан цөөнгүй тохиолдол байгаа хэдий ч албан ёсоор шүүхийн шийдвэр гараагүй учраас энэ асуудал хаагдахгүй өнөөдрийг хүрсэн. ЦАУЗБУК-ын хуулиар хүлээсэн нэг үүрэг нь улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдсэн гэж үзэж байгаа хүнийг цагаатгуулах тухай гомдлыг гаргах асуудал байдаг. Энэ цагаатгуулах тухай гомдлыг гаргаж болох хуулийн хугацаа 2020 оны арванхоёрдугаар сарын 31-нээр дуусгавар болно. Тэгэхээр хуулийн боломжит хугацааг бас харгалзаж үзсэн. Юмжаагийн Цэдэнбал түүний гэргий Цэдэнбал-Филатова Анастасия Ивановна нарын нэр төрийг нь сэргээх асуудлыг шүүх хүлээн авч тэднийг улс төрийн хэрэгт хэлмэгдүүлсэн нөхцөл байдлыг зөвхөн нэг талын тайлбар баримтад авталгүй олон талаас нь ул суурьтай судлан тогтоож хууль ёсоор шийдвэрлэнэ гэж найдаж байна.

Үргэлжлэлийг ӨДРИЙН СОНИН www.dnn.mn