Физикийн шинжлэх ухааны доктор Н.Тэгшбаяртай торийн реактор, ураны реактор, тэдгээрийн ялгаа, давуу болон сул талуудын талаар ярилцлаа.

-Хятад улс өнгөрсөн онд говь цөлд дэлхийн анхны торийн реактор (TMSR)-ын үйлдвэр байгуулахыг зөвшөөрсөн. Бээжин тус станцыг 2029 он гэхэд ашиглалтад оруулж, Хятадын “эрчим хүчний тусгаар тогтнолд” тусална гэж үзэж буй талаараа мэдээлсэн. Хоёулаа торийн реактор, цөмийн реакторын ялгаа, давуу болон сул талуудын талаар ярилцъя?

-Тори, уран хоёр хоёулаа түлшний эх үүсвэр. Ураны реакторын тухайд, уран-235, эсвэл уран-238 ашигладаг. Уран нь байгальд ховор бөгөөд олборлох, баяжуулах шаардлагатай бол торийн реакторын хувьд торий-232 ашигладаг. Торий нь дэлхий дээр уранаас 3-4 дахин их хэмжээгээр тархсан байдаг бөгөөд олборлох, баяжуулах процесс нь хялбар юм.

-Энэ хоёр реакторын цөмийн хаягдал, аюулгүй байдлын талаар ярихгүй юу?

-Ураны реактор их хэмжээний цөмийн хаягдал үүсгэдэг бөгөөд Плутони-239 зэрэг цөмийн зэвсэгт ашиглагдаж болох материал ялгаруулдаг. Торийн реактор бол илүү цэвэр түлш ашигладаг тул цөмийн хаягдал бага, мөн аюулгүй ажиллагаа сайтай. Плутони бага ялгаруулдаг тул цөмийн зэвсэг үйлдвэрлэх эрсдэл багатай.

-Аль нь илүү хүчин чадалтай, үр ашигтай вэ?

-Ураны реактор шаталтын явцад тогтвортой эрчим хүч гаргах ч цөмийн түлшний баяжуулалт нь өндөр өртөгтэй. Торийн реактор бол торий-232 нь уран-233 болж хувирах үед илүү өндөр энерги ялгаруулдаг тул үр ашиг сайтай юм. Хайлмал давсны реактор (MSR) технологи ашигласнаар илүү тогтвортой ажиллагаатай байдаг.

-Аюулгүй ажиллагааны тухайд?

-Ураны реакторын хувьд хэрэв хөргөлтийн систем доголдвол цөмийн хайлалт (мелтдаун) болох өндөр эрсдэлтэй. Чернобылийн болон Фукушимагийн ослуудын гол шалтгаан энэ. Харин торийн реакторын тухай давсны реактор нь байгалийн хөргөлтийн механизмтай тул хөргөлтийн систем доголдсон ч аюулгүй. Энэ нь хайлалт (цөмийн осол) болохоос сэргийлнэ.

-Торийн реакторыг ураны реактор шиг цөмийн зэвсэгт ашиглах бараг боломжгүй юм байна гэж ойлгож болох уу?

-Ураны реакторын хувьд ярихад, уран-235 болон плутони-239 нь цөмийн зэвсэг хийхэд ашиглагдаж болно. Торийн түлшний гинжин урвалын явцад зэвсгийн зориулалттай материал бараг үүсдэггүй тул торийн реактор цөмийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд тохиромжгүй гэж ойлгож болно.

-Хятадын торийн реакторын ирээдүйн талаар та юу хэлэх вэ?

-Хятад улс 2030 он гэхэд 400 МВт-ын хүчин чадалтай анхны арилжааны торийн реакторыг ажиллуулах зорилготой ажиллаж байна. Цаашид том хэмжээний торийн станцуудыг хөгжүүлэх, технологио гадаадад экспортлох, цэвэр эрчим хүчний эх үүсвэр бий болгохыг зорьж байна.

-Дэлхийн цөмийн нийгэмлэг “Торий нь уранаас илүү байгальд түгээмэл байдаг бөгөөд уранаас 200 дахин их эрчим хүч гаргаж чаддаг” гэж мэдэгдсэн. Ирээдүйд улс орнууд торийн реакторыг түлхүү ашиглах юм болов уу?

-Торийн реактор ирээдүйд цөмийн эрчим хүчний шинэ үеийг нээнэ. Яагаад вэ гэвэл, аюулгүй, үр ашигтай, цэвэр түлштэй. Нүүрстөрөгчийн ялгаруулалтгүй. Цөмийн хаягдал бага, цөмийн зэвсэгт ашиглах боломж багатайтай холбоотой. Гол нь одоогоор торийн реакторын технологи бүрэн хөгжөөгүй, өндөр өртөгтэй байна. Гэвч Хятад улс үүнийг шинэ үеийн цөмийн эрчим хүчний шийдэл гэж үзэж, ихээхэн хөрөнгө оруулж байна.

-Тантай уулзсаных нэг асуулт нэмж асууя. Францтай ураны салбарт хамтрах хөрөнгө оруулалтын гэрээг УИХ-аар хэлэлцэх үед УИХ-ын гишүүд Цөмийн энергийн газар байгуулах талаар хөндөж байсан. Энэ асуудал ямар шатанд явна вэ?

-Агентлагийг дахин сэргээн байгуулах нь зүйтэй гэж Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Н.Учрал тодорхой хариулсан. Цөмийн энергийн салбар өндөр технологийн байхаас гадна стратегийн өндөр ач холбогдолтой салбар учраас төрийн захиргааны төв байгууллагатай байхыг физикч хүнийхээ хувьд дэмжиж байна.

Д.ЭРДЭНЭТУЯА
ӨДРИЙН СОНИН