Сэтгүүлч сэтгүүлчтэйгээ ярилцсан учир нь...

“Улаан бал” нэвтрүүлгээрээ олны танил болоод буй “ТВ6” телевизийг бид энэ удаа онцоллоо. Цөөхөн ажилтан, цомхон бүтэц, багахан зайтай байранд час хийсэн сэтгүүлзүйн бүтээл туурвиж олны таашаалд хүрч болдог юм гэдгийг харуулж буй энэ телевиз, энэ нэвтрүүлэгт талархам. Нөгөөтэйгүүр, эднийхийг улс төрийн нам эвслээс ангид, “хүний гар хүрээгүй” шинэхэн, залуу байгаа учир зоригтой бас үнэн байгаа гэх юм. Тиймдээ ч бид “ТВ6” телевизийг зорьж, “Улаанбал” нэвтрүүлгийн сэтгүүлч Ч.Лодойсамбуутай уулзахыг зорилоо. Биднийг очиход тэрээр нэвтрүүлгийнхээ дараагийн зочинтой ярилцаж байгаатай таарав. Цаг гаруй хугацаанд үргэлжилсэн ярилцлагын дараа, зочин нь ярилцлагаа гаргахгүй хэмээн сэтгүүлчтэй ам муудах бөгөөд сэтгүүлч “уучлаарай, тийм зүйл байхгүй” хэмээн эелдэгээр татгалзах аж.

Хэсэг хугацааны дараа Лодой зочин нь яваагүй ч, бидэнтэй ярилцахаар “Улаан бал” нэвтрүүлгийнхээ ширээнд суулаа. Олон хүний үнэнийг шалгаахаар, улаан микрофоноо барин суудаг ширээнд нь энэ удаа бид түүнээс ярилцлага авахаар суулгасан нь энэ.

-Ярилцлага хийх саналыг минь хүлээж авсан танд баярлалаа. 

-Тоож ирсэнд баярлалаа. 

-Танай байгууллага, таны ярилцлагын нэвтрүүлэг улс төрийн нам эвслээс ангид гэж та шууд хэлж чадах уу? 

-Ангид. Байгаа, байх болно. 

-Улс төрийн нам эвслээс ангид хэвлэлийн байгууллага оршин тогтноход их хэцүү, тэднээс л санхүүжилт авч “амьтай голтой” байдаг гэлцдэг. Танай байгууллага тэгвэл санхүүжилтээ хэрхэн босгодог юм бэ?  

-Манайтай хамтарч ажилладаг бизнесийн байгууллагууд бий. Тэднээс олсон санхүүжилтээр манай арав гаруй ажилтны цалингийн зардал болон, нэвтрүүлгийн дундуур зочиндоо өгөх ус ундааг зохицуулахад хангалттай хүрэлцдэг. Хоёрдугаарт, сувгууд хуулиараа тодорхой төрөл ангилалтай, манайх уул уурхай, байгаль орчны төрөлжсөн суваг учраас Уул уурхай хүнд үйлдвэрийн яамтайгаа хамтран ажиллан, гэрээ байгуулдаг. Хаалтын гэрээ гэж манайхан ярьдаг. Би яаманд хэвлэл мэдээллийн алба хашиж үзсэн учраас төрийн байгууллагатай хийж буй гэрээнд хүмүүсийн боддог шиг ийм хаалтын заалт байдаггүй гэдгийг хэлэх байна. Тодруулбал, манай сайдын талаар болон манай яамтай холбоотой сөрөг мэдээллийг гаргахгүй шүү гэдэг заалт байдаггүй. Ийм заалттай гэрээг бусад хэвлэл мэдээллийн байгууллага ч хийдэггүй байх. Ямартай ч хамтарч ажиллаж, мэдээ мэдээллийг нь түгээхэд нь туслана. Мэдээллэх нь хэдийгээр бидний үүрэг ч гэлээ, гэрээ байгуулж тэр үүргээ биелүүлээд байгаа юм. Дээр нь манай удирдлага өөрөө кино уран бүтээлч. Одоо “Зуун жилийн эморол” кинон дээр ажиллаж байгаа бол өмнө нь “Кибер сүлжээ”, “Хар сувдны нууц” 1,2 гэх мэтээр киноны бизнесээс ашиг олдог. Үүгээрээ хангалттай 15 хүний цалинг олоод явдаг даа. 

Харин миний энэ тайзыг “Улаан бал” нэвтрүүлгээ хийх гэж байгааг сонссон интерьер дизайнер найз минь обой, хавтан зэргийг авч ирж хийж өгсөн. Энэ ширээ цайны ширээ байсныг хуулга нааж өнгө оруулсан байгаа нь. Шинэ ширээ удахгүй авна аа. Одоогоор мөнгө байхгүй л байна. Энэ дундаасаа болох байх. Иймэрхүү л байдалтай байна. 

-Контент гараад олон үзэгчтэй болоод ирэхээр байгууллагууд олноор хандаж эхэлдэг. Тэгэхээр улс төрийнхөн ч мөн танайхтай хамтаръя, манай гар хөл болооч гээд ирдэг л байх? 

-Ирдэг, тогтмол ирдэг. Түүнээс зугатаад л явна. Манай ТВ6 Юнивишний 60, ДДИШ-ийн 57 дугаар суваг дээр, тээр хойно гардаг, өөр кабелиар гардаггүй. Би өөрөө өмнө нь сэтгүүлчээр ажиллаж байгаад, сүүлийн нэг жил гаруйн хугацаанд мэргэжлээрээ ажиллаагүй байсан. Энэ хугацаанд бусад том телевизүүдээс надад маш их санал тавьсан. Би очоогүй. Учир нь би тэнд ингэж чөлөөтэй ярилцах боломжгүй. Том телевизүүдийн ард хэн байдаг, хэнийх билээ гэдгийг хүмүүс надаар хэлүүлэлтгүй мэднэ. Тухайлбал, саяын зочин нэвтрүүлгээ гаргахгүй гээд гараад явахыг та харлаа. Хэрэв манайх ардаа хэн нэгэн том эзэнтэй байсан бол энэ хүн холбогдоно, би амаа боолгоно. Тиймээс л хоёрхон кабелийн сувгаар гардаг ч чөлөөтэй ажиллах боломжтой учраас энд ирж, хамтарч ажиллаж байгаа юм. 

-Гаргахгүй гэхийг нь сонслоо. Яг ийм шалтгаанаар бичлэг хийгдсэн ч гараагүй тохиолдол бий юу? 

-Байхгүй. Саяын зочин харин ч маш хурдан гараад явчихлаа. Өмнөх хоёр зочин /нэр хэлэхээс татгалзав. сурв/ энд дөрвөн цаг хүлээсэн. Нэвтрүүлгээ гаргахгүй, дахиж бичнэ, мөнгө өгье, танай гурван сарын цалинг даая, чиний авдаг цалинг 10 дахин үржүүлж өгье гэх мэтээр санал тавьж, гуйх нь гуйж, уурлах нь уурлаад явдаг. “Хард ток” чиглэлийн ярилцлага учраас хүмүүст их хүнд тусдаг шиг байна лээ. Манайд одоогоор дасал болоогүй байх. 

-Нэвтрүүлгээ, ярилцлагаа, мэдээллээ гаргуулахгүй гэж мөнгө амлахаас цаашлах ч тохиолдол их шүү дээ. Таньдаг мэддэг хүнээр өдөр шөнөгүй залгуулах, дарамтлах, сүрдүүлэх, айлгах үзэгдэл газар авсан. Танд ийм тохиолдол байна уу? 

-Манай захирлыг Н.Насанжаргал гэдэг. Мөрөөдлийн театрын жүжигчин Г.Алтаншагайгийн гэргий. Өөрөө сэтгүүлзүйн салбарт ажиллаж байсан. Манай багийн хувьд энэ тал дээр маш их дархлаатай. Ямар ч хүн ярьсан татгалзаад таслах хэмжээний зориг, ёс суртахуун, сэтгүүлзүйн төлөө гэсэн сэтгэлтэй. Энэ тал дээр ямар ч саад тээргүй ажиллаж байгаа, азтай. Дайралтын хувьд тийм зүйл ирээгүй. Монголчууд одоо ухамсартай болчихсон гэж боддог.  Харин зурагчин байхад зодуулах бол энүүхэнд л байсан шүү дээ. Гэхдээ би сайн зодолддог байсан болохоор гэмтэх нь бага байж /инээв. сурв/ Тагнуулынхантай зодолдоод хамгийн нууц байранд нь хоригдож ч байсан. Баривчилгаа хийж буй зургийг нь авсны төлөө хорьж байлаа. Нэг талаар ажиллахад маш хэцүү салбар шүү.  

-Байдаг шүү дээ. Манай байгууллагын сэтгүүлчдэд хааяа тийм дарамт ирэх үе бий.

-Тийм үү. Надад хараахан ирээгүй. Босоо хөх Монгол бүлгэмийг дэмжигчид намайг сошиалаар их эсэргүүцдэг байсан. Харин сүүлдээ бусад зочдыг маань хараад буруу бодож байснаа хүлээн зөвшөөрч “Залуу хүн зоригтой, шударга байгаарай” гэсэн. Би ч аль болох бүх л бүлгэм, намын төлөөлөгчдийг урьж авч ирэх гэж хичээж байна. Нөгөөтэйгүүр, энэ бол ярилцлага. Асуулт, хариулт. Үүнд ямар нэгэн эвлүүлэг байхгүй, гүтгэлэг байхгүй. Би асууж тэр хүн өөрөө хариулж, хүмүүс дүгнэлтээ хийдэг тул хардлага багатай. 

-Сэтгүүлчдийн зовлон их шүү дээ. Хэнээс ч ярилцлага авч, юу ч бичсэн “тэрний талд орсон, энэнээс мөнгө авсан” гэх хардлагад унана. Өөр гарцгүй. Та үүнийг яаж дэнсэлж явах гэж хичээж байна? Эсвэл бүр тоодоггүй юу? 

-Би 2007 оноос, оюутан байхаасаа эхлээд Зууны мэдээ сонинд гурван жил гаруй, Shuud.mn сайтад жил орчим, Шууд телевизэд хоёр жил, Төрийн яаманд хэвлэлийн албанд дөрвөн жил гээд нийт 12 жил хэвлэлийн салбарт ажилласан. Энэ хугацаанд ийм хардлага их л байсан. Манай сэтгүүлзүйн байгаа царай л энэ. Үнэхээр итгэл төрөхөө байчихсан. Өөрөөр нь хэлүүлээд байгаа ярилцлагад итгэхгүй байгаа улс яаж мэдээ, нийтлэл, сурвалжлаганд итгэх билээ. “Наадах чинь хэрэлдэхгүй байна, яг худалдчихаж”, “Өө үгүй юм байна, уучлаарай” гээд л хувираад явчихдаг. Буруутан нь тэр хүмүүс бишээ, бидний л хийсэн зүйл.   

-Сүүлийн зочид тань улс төрийн хүрээнийхэн байсан. Хотын даргад нэр дэвшсэн С.Мөнхчулуунтай таныг их “аядуу зөөлөн” ярилцсан гэх юм. Дайрсангүй, хэтэрхий хүлцэнгүй, номхон байлаа, мөнгө авсан юм бишүү гэх хардлага байлаа. Та тэгсэн үү?

-2010-2012 онуудад би “Гамбир” нэртэй ток шоу хийдэг байсан. Тэр үед миний зорилго дайрах, хүнийг эвгүй байдалд оруулах, “шарах” байсан. Түүнээс хойш их уншиж судалсан, салбараа ч хөндлөнгөөс нь харлаа. Харин миний энэ ярилцлага бол асуултанд хариулт авах зорилготой. Ярилцлагуудыг минь эрүүлээр хардаг хүмүүс “асуулт болж байна, хариулт болж байна” гэдэг блд хэлбэрийг нь илүүтэй харж байгаа хүмүүс хэрүүл нэхээд байдаг. Тухайлбал, би Босоо хөх Монгол, Буян компанийн Б.Жаргалсайхан нартай хэрэлдэхийн тулд уриагүй. Асуултаас тойрч зугтаад эсвэл зарчмын хувьд Монголын ирээдүйд болохгүй зүйлийг хэлээд байгаа учраас л шаардлага тавьж, асуултаа асуудаг. Энэ эрх нь сэтгүүлчдэд бий. Асуултанд хариулчихсан хүнтэй заавал “балбалзах” гээд л, өрөлт аваад байх шаардлагагүй. Маш их цэгцтэй ярьдаг хүмүүс бий. Тийм хүмүүстэй би яаж хэрэлдэх вэ дээ. Ухаантай хүмүүс маш тодорхой хариулт өгөөд л гараад явчихдаг. Эллэний шоу, Офрагийн шоу, том том Оросын шоунууд бүгд л тийм. Хариултаа авчихсан бол өөр нэмж асуугаад байх шаардлагагүй.

-Боловсон байдлаар асууж болдоггүй юм уу?

-Ямар асуултын дараа вэ гэдгээс шалтгаална. Мөн тэр хүнийг яриулах арга гэж бий. Ярилцах хүнээ судлаад, яавал энэ хүн үнэнээ хэлэх вэ, яавал энэ хүн үзэгчдэд арай илүү тодорхой нээлттэй ярилцах вэ гэдгээ ч төлөвлөнө. Тухайлбал, Буян компанийн Б.Жаргалсайхан гуайтай ярилцлага хийхдээ би албаар “Бүгд найрамдах намын дарга, Ардчилсан намын гишүүн, Буян компанийн захирал” гээд хэлчихэж байгаа юм. Тэгэхээр энэ хүн асуултанд үнэнээрээ л хариулна. Ярилцлагын зорилго бол аливааг аль болох нээх. Нээж үзүүлэхдээ ямар ч арга хэрэглэж болох бөгөөд хүний эрх, нэр төр, ашиг сонирхолд халдаж болохгүй.

-Эзэн нь тийм газар ажилладаг байсан тул МАН-ынх, өөрөө тийм хүний хэвлэлийн төлөөлөгч хийж байсан тул АН-ынх гэх мэтээр заавал ямар нэгэн намд харьяалуулах гэдэг. Та харьяалалгүй байгаа гэдэгтээ итгэлтэй байна уу?

-Одоогоор яг харьяалал алга. Хэрэв АН-ын харьяалалтай байсан бол намын даргатай нь тэгж ярьж, тийм асуулт асууж чадахгүй. Асуулаа ч энэ хариултыг хасчихаач гэвэл хасахгүй гэж хэлж чадахгүй. Гэтэл бүтнээр нь л гаргасан. Харьяалалгүй байгаадаа л баярлаж байна. Мэдээж хардалт байна. Төр ямар нэгэн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг эзэмших нь хуулиараа хориотой. Харин зах зээлийн зарчмаар ашиг олох зорилгыг тодорхой хэмжээнд бүгд л агуулна. Үйл ажиллагаагаа явуулах санхүүжилтээ хуулийн хүрээнд олно. Би нэвтрүүлгээ фэйсбүүкээр давхар түгээж байгаа учраас төлбөрөө маш өндөр тогтоосон. Зарим нэг харилцагч “Цензургүй ч ийм бишдээ” гэж хэлэх нь бий. Үгүй гэвэл үгүй. Манай нэвтрүүлэг долоо хоногийн дараа гэхэд хамгийн бага үзэлттэй нь 200 мянган үзэлттэй /view/, 500 мянган хүнд хүрсэн /reach/ байдаг. Хамгийн эхэнд хийсэн ярилцлага маань 1.5 сая хүний үзэлттэй байна. Үүнээс гадна “Youtube” сувгаар гарна. Энэ мэтээр бид хангалттай санхүүжилтээ олчихдог.

-Сая АН-ын дарга С.Эрдэнэ орсон. Одоо тэгвэл МАН-ынх биш гэдгээ нотлохоор М.Энхболд даргыг урьчихаж болдоггүй юм уу?

-Урьчихсан шүү дээ. Бараг гурван сарын өмнөөс урьсан. Анх Босоо хөх Монголыг уриад олон хүнд хүрсний дараа “энэ ярилцлагад оръё” гэж олон хүн санал тавих болсон. Тэр үед би тэр хүмүүсийг алгасаад л М.Энхболд даргатай ярья гэдэг хүсэлтээ илэрхийлсэн, их удаан ч гуйж байна. Тэд “хард ток”-оос их эмээдэг ч байх. Уг нь би энэ ярилцлагаар тухайн хүнийг “та бол мангар, та бол авлигач гэж хэзээ ч хэлэхгүй, эрх ч байхгүй”, асуултанд хариулчих л юм бол би дайраад байх ч шаардлагагүй. Үүнийг бөхөөсөө эхлээд улс төрч хүртэл хэд хэдэн ч зочид харуулчихлаа. Ц.Элбэгдорж ерөнхийлөгч бас орно, зав зай алга байна гэсэн. Н.Энхбаяр дарга ч бас орно гэсэн. Бүх л намын даргыг урьж байгаа, М.Энхболд дарга л хариу өгөхгүй байгаа. Гэхдээ орох байхаа.

-Сэтгүүлч сэтгүүлчээсээ та яагаад ярилцлага хийгээд байгаа юм бэ гэж асуух утгагүй байх. Гэхдээ та яагаад ярилцлагын ийм төрлийн нэвтрүүлгийг хийхээр шийдсэн юм бэ. Ёс зүйгүй, цэвэр сэтгүүлзүйг харуулахыг хүссэн гэхээр итгэх хүн бас л цөөн байгаа?

-Нийгмээсээ гаралтай, сэтгүүлзүйгээс үүдэлтэй маш хэрсүү биш, юунд ч хамаагүй итгэж автдаг хар масс бий болчихлоо гэдэг. Хар масс гэдэг үгэнд би маш дургүй. Яагаад ийм болсонд сэтгүүлзүй хамгийн их хамаатай. Сэтгүүлзүй өөрөө сайн сайхныг зорьдог. Түүнээс биш даргатай тэмцэлдэх нь сэтгүүлзүйн үүрэг биш шүү дээ. Сайн сайхан нийгэмд очихын тулд худлаа яриад байгаа хүмүүсийг өөрсдөөр нь илчлүүлэх, тэр хүмүүсийн тухай нийгэмд байгаа буруу зөрүү ойлголтууд, эзэнгүй байгаа хоосон асуултуудад хариулт авах. Ер нь хэн юу ярихыг сонсох нь хүмүүсийн хүсэл. Түүнийг нь яриулах, үзүүлэх, дамжуулах зорилготой. Энэ чинь бидний үүрэг.

-Ёс зүйн талаар та ямар ойлголттой явдаг вэ?

-Сэтгүүлчийн ёс зүйг аялдан дагалдах гэж ойлгодог хүмүүст би ёс зүйгүй. Харин сэтгүүлчийн үндсэн үүрэг зарчмаасаа хазайхгүй байх нь сэтгүүлзүйн ёс зүй юм гэж ойлгож байгаа хүмүүст би ёс зүйтэй. Долоо хоногийн хагассайн өдөр бүр би тойм явуулж байгаа. Үүндээ хөшигний цаана юу болж байгааг энгийн хэлээр бичиж, ойлгуулахыг хүсдэг. Манай телевиз манай нэвтрүүлгийн уриа бол “Хэрсүү Монголын төлөө”. Аливаа нэг асуудал гарахад “яагаад” гэж асуудаг, хэнтэй ч ярьж байсан “уучлаарай, сая юу гэсэн бэ” гээд асуудаг л зоригтой байя гэж байгаа.

-Танд их хэмжээний мөнгө амладаг гэж байна. Уучлаарай, таны цалин хэдэн төгрөг вэ? Тэр их мөнгөнөөс татгалздаг шалтгаанаа тайлбарлаж өгөөч?

-Би 1.5 сая төгрөгийн цалинтай. Манай сэтгүүлчид дундаа өндөр цалин шүү дээ.

-Тийм шүү.

-Одоо нэмүүлье гэдэг саналаа тавьчихсан байгаа. Нэмнэ гэж байна лээ. Илүү өндөр цалин авмаар л байна шүү дээ, хэрэгтэй байна. Хэзээ нэмэх нь тодорхойгүй л байгаа. Хамгийн гол нь би энд дураараа байна, энэ л миний хувьд аз жаргал. Хүссэн юмаа айдасгүй, ямар нэгэн хаалт, дарамтгүйгээр хийж чадаж байна гэдэг сайхан. Миний ярьж, хэлж, бичиж байгаа бүхэнд хэн ч нөлөөлөхгүй. Тийм байлаа гээд би илүү их үндэслэлтэй, судалгаатай ярина.

-Сэтгүүлзүй орчин үеээ дагаад тодорхой хэмжээнд өөрчлөгдөж байгаа. Онолын хувьд бид зочноо хүндлэх, аль болох тухайн хүнд тухтай байлгах ёстой гэх. Орчин үед манай сэтгүүлзүйд юу шаардагдаж, та өөрийн ярилцлагаар ямар шинэ уур амьсгал сэтгүүлзүйд оруулж ирж байгаа гэж бодож байна?

-Сэтгүүлзүйд шинэ уур амьсгал оруулж ирж байна гэж бодохгүй байгаа, жаахан бүдгэрсэн л байж магадгүй. Тухайлбал, ОХУ-д 20, АНУ-д 50,60 жилийн өмнө ийм нэвтрүүлэг байсан л шүү дээ. Чөлөөтэй нийгэмд ийм төрөл зүйл байсаар л ирсэн. Эрэлтийг харж байгаад л ийм нэвтрүүлэг байх ёстой гэж бодоод хийсэн. Тухайлбал, хүмүүс энэ хүнийг өөрөө урьчихаад яагаад тав тухыг нь алдагдуулаад байна гэж бодож байна гэдэг өөрөө буруу хандлага тогтчихсон байна л гэсэн үг. Тэр хүн тав тухтай байна гэдэг хиймэл байна л гэсэн үг. Хиймлээр бүх зүйлийг өнгөрүүлэх боломж бүрдэнэ. Гэхдээ тав тухыг нь эвдэх нь миний гол зорилго биш. Тэр хүнийг судлана, энэ хүн ямар үүрэг хариуцлага хүлээсэн хүн юм, би юу асуух вэ, яаж хариулт гаргах вэ, яаж үнэнийг хэлүүлэх вэ гэдэг бодол болж байгаа юм. Нэг талаараа би өөрийгөө зольж байна л гэсэн үг. Гэхдээ золих гэдэг хүлээн авагчдаас шалтгаална. Тэд тавьтаргүй, бүдүүлэг гэж хүлээж авахгүй, сэтгүүлзүйн үндсэн зарчмыг хүлээж авдаг, ёсзүйн тухай зөв бодолтой болсон цагт л намайг тэгж хэлэхгүй. Өөрөөр хэлбэл, би хувь хүний хэв шинж, үндсэн хуулиар заасан өөрөөрөө байх эрх чөлөөнд нь огт халдаагүй. Асуухдаа доромжлохгүй, хариулах эрхийг нь өгнө, шаардлага тавина. Манай сэтгүүлчид ч энд тэнд хэвлэлийн хурал дээр явж байхдаа шаарддаг болмоор байгаа юм. Улаан цайм худлаа яриад байвал шууд л хэлдэг байх хэрэгтэй. Хэлдэг хэд хэдэн сэтгүүлч ч бий л дээ. Үүнийг ёс зүйгүй гэж хэлж огт болохгүй.

-Танайхыг шууд явдаг гэж андуурдаг юм шиг байна лээ?

-Үгүй, манайх эхлээд бичлэг хийгээд, гарахаас нь хэд хоногийн өмнө трейллэр маягаар олон нийтэд цацдаг.

-Ярилцлагадаа эвлүүлэг хийдэг үү?

-Үгүй. Би их хашир болсон. Хэнтэй ч ярилцсан өөрөө утсан дээрээ давхар бичлэг хийнэ. Хэн нэгэн “эвгүй” хүн надтай уулзвал бас л бичлэг хийнэ. Аргагүй дээ л ийм юм хийж байгаа юм. Хүмүүстэй уулзахаар намайг бичээд авчихсан байдаг юм билээ. Дараа нь хэрэгтэй үедээ гаргаж ирээд энэ ингэдэг, тэгдэг гээд тасдаад тавьчихдаг. Тийм болохоор сэтгүүлчдэд зөвлөхөд хэнтэй ч, хаана ч уулзсан заавал бичиж авч байгаарай.

-Та нэвтрүүлгийнхээ нэрний талаар ярихгүй юу?

-Улаан балаар зөвийг тэмдэглэж, бурууг нь засдаг. Засна гэхдээ гүтгэх биш. Зөвийг буруу гэж болохгүй. Улаан балны үүрэг гүйцэтгэхийг аль болох хичээнэ. Бүгдийг мэддэг хүн гэж хаа ч байхгүй, гэхдээ судлаж байгаад аль болох засаж, урамшуулахыг хичээнэ. Урамшуулах юм зөндөө бий, цаашид сайн сайхныг ч ярьдаг болно. Бидний үзэн ядаад байгаа бизнесийн байгууллагууд, төрийн байгууллагууд сайн юм хийж болно шүү дээ. Түүнийг үнэхээр бодитой судалгаатайгаар нь сайн байна гэж хэлж чаддаг байх хэрэгтэй. Сэтгүүлзүйг хоточ нохой гээд, хүн болгон руу хуцах  ёстой гэдэг буруу ойлголт олны дундб айдаг. Гэтэл хоточ нохой нэг ёсондоо хонио чононоос л хамгаалж байгаа юм. Чоно байна уу, хүн байна уу, нохой байна уу бүгд рүү нь л хуцахыг шударга сэтгүүлзүй гэж үзээд байна. Үгүй шүү дээ, үүнийг л больж, эхлээд бид өөрсдөө эрүүлжихгүй бол ямар ч эрүүл нийгэм, эрүүл төр хүсээд нэмэр байхгүй. Өөрт байхгүй юмаа хүнээс нэхэх ямар ч боломжгүй. Амьдрах арга чинь сэтгүүлзүй баймааргүй, үнэнийг үнэнээр зөвийг зөвөөр бурууг буруугаар нь хэлдэг баймаар байна.

-Эсвэл та улс төрд хүч үзэх гэж байгаа юм уу?

-Улс төрд хүч үзэх байсан бол өдийд би арай өөр байх байсан. Бараг л 2007 оноос хойш тэр хүмүүстэй зөндөө л холбоотой, хуурай ах дүүс мэтээр явлаа. Хэрэв тийм байсан бол тэр нөхөдтэйгөө л холбоотой явна шүү дээ. Ийм улс төрд бол үзэхгүй, ийм улс төр хэрэггүй. Лодойсамбуугийн бодол хэрэггүй, Лодойсамбуугийн уншиж судалсан зүйл хэрэггүй, Лодойсамбуугийн дэмжих дэмжлэг л хэрэгтэй, Лодойсамбуугийн мөнгө хэрэгтэй эсвэл мөнгө олж ирэх чадвар хэрэгтэй ийм улс төрд баргийн залуус явахгүй, хэрэггүй. Харин сэтгүүлзүй засаглалын бас нэг хүчтэй хэлбэр. Тиймээс сэтгүүлзүйгээр улс төр хийж, төрийн бодлого, нийгмийн оюун бодлыг зөв чиглүүлээд явах бүрэн боломжтой. Заавал тэнд гишүүн эсвэл ИТХ-д очиж суух онцгой шаардлага алга. Үүнд л шатаж явна даа.

-Сэтгүүлчдийн хувьд хүссэн зочноосоо ярилцлага авах, түүнийг зөвшөөрүүлэх гэдэг том асуудал байдаг. Гэтэл хүмүүс тэрнээс авсангүй, мөнгө авсан болохоор чадахгүй гэх мэтээр гуйвуулдаг. Таны зочид таны саналыг хэрхэн хүлээж авдаг вэ?

-Улам л гайгүй болоод байна. Босоо хөх Монголын зочныг авсны дараа хүмүүс яг ийм ярилцлага хийнэ гэвэл их хэцүү шүү, зочид айгаад ирэхгүй, юу гэж ийм ярианд ирэх вэ гэж хэлж байсан. Гэхдээ хүмүүс дуртай ордог шүү дээ, яг эсрэгээрээ. Нуух юмгүй бол энэ залуугийн ширүүн асуултанд хариулаад гарчихвал олон хүн үзэх юм байна гээд эрүүлээр ойлгоод, цаг үеийн хүмүүс хүрээд л ирдэг. Хариу өгөх гэж жаахан удна л даа, яах вэ гэж боддог байх. Намайг наана нь дуудаж уулзах гэж үзнэ, ямар асуулт асуух вэ гэнэ. Манай сэтгүүлзүйд асуултаа явуулдаг буруу зуршил тогтчихсон. Тэгээд хариултыг нь бэлдүүлээд, эсвэл ярилцлага дууссаны дараа уншина гэдэг.

-Тийм шүү, ярьсан зүйлээ эргэж хардаг зочид их.

-Үүнд, сэтгүүлчид хатуу байр суурьтай л байх ёстой. Наана нь хоёулаа ярих юм байхгүй, ийм агуулгад багтаан ярина гэдэг ерөнхий сэдвээ хэлээд, үүнийг тойроод л асуултаа асуунаа гэдгээ хэлчихдэг байх хэрэгтэй.

-Ярилцлага гуйж авчихаад энэ асуултыг, энэ хариултыг хас гэдэг шаардлага элбэг шүү дээ.

-Элбэг, түрүүн хэлсэнчлэн энд 3-4 цаг гарахгүй манаад суучихдаг. Гаргахгүй, болохгүй гэнэ. Үүнийг нь дарамт гэх нь ч хаашаа юм, тэгж байгаад л гараад явчихдаг юм. Сая чи өөрөө нүдээр харлаа шүү дээ. Ганцаараа ч энэ хүн ингээд байгаа юм биш. Хүмүүс худлаа хэлсэн эсвэл ямар нэг байдлаар өөрийнх нь хүмүүст үзүүлж болохгүй гэж нууж байсан муу чанар харагдчихаар л ингэж уурлаж байгаа. Ингэх болгонд нь би өөрийнхөө ярилцлагыг байгаа онож дээ, үнэнийг харуулж чадлаа даа гэж боддог.

-Таны бодлоор хэвлэлийн эрх чөлөө ямар түвшинд байна вэ?  

-Сэтгүүлчид зовлон ярихгүй ажилладаг болмоор байгаа юм. Сэтгүүлзүйд редакцийн нөлөө байдаг, хэцүү гэдэг. Гэтэл бүх сонголт сэтгүүлчдэд өөрсдөд нь байдаг. Чи өөрөө сонгож сэтгүүлч болсон шигээ редакцаа сонгож болно, гарчихаж болно, над шиг фэйсбүүкээр сэтгүүлзүйг явуулж ч болно шүү дээ. Өөрөө тийм ярлик, лого хүсэж оччихоод тэндээ гомдоллоод байгаад байна гэдэг тэр хүний л асуудал. Тухайлбал, манай багш, эмч нар цалингийн жагсаал хийгээд байдаг, гэтэл тэр хүний сонгосон л мэргэжил шүү дээ. Маш сайн багш эмч нар хувийн эмнэлэг, хувийн сургуульд маш өндөр цалингаа аваад л явдаг. Бүх сонголт өөрсдөд нь байдаг. Ер нь мэдээ болгон руу “ороод” байдаг телевизийн эзэн гэж байдаггүй. Том эзэнтэй байж болзошгүй редакцид би ажиллаж үзсэн. “Зууны мэдээ”-д хэнийх вэ гэдгийг бүгд мэднэ, би тэнд ажиллаж байсан. Гэхдээ миний авсан зураг, миний бичсэн сурвалжлага, нийтлэл гээд юм болгонд орж ирээд байдаггүй. Тэд нар чинь тодорхой нэг юман дээр л орж ирдэг шүү дээ.

Нөгөөтэйгүүр, сэтгүүлчийн хэвлэлийн эрх чөлөөг манайхан их буруу боддог шиг санагддаг. Хэрэв бид хүн гүтгэсэн бол хариуцлагаа үүрэх ёстой. Тийм сэтгүүлчийг цагдаа бариад авахаар “манай сэтгүүлчийг сулла, хэвлэлийн эрх чөлөө” гээд жагсаад байдаг. Гэтэл сэтгүүлч нь гүтгэсэн нь үнэн, дэгс мэдээлэл тараачихсан байдаг. Ёс зүйн хороо, Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл түүнийг өмөөрч ерөөсөө болохгүй. Хэрвээ үүнийг өмөөрөөд байвал бид нарт хэн ч итгэхгүй. Эрх чөлөө нэрийн дор нэгнийгээ хаацайлаад, шантаажилж болохгүй. Үнэхээр эрх чөлөөтэй болъё гэвэл хариуцлагаа хүлээдэг байх хэрэгтэй. Эвлэл ч үүнд анхаардаг байх ёстой. Хэвлэлийн эрх чөлөөний хууль гурван жил гацлаа шүү дээ.

-Гэхдээ сэтгүүлч зовж олсон нэг баримтныхаа үзүүрээс хөвөөд хардах эрхийнхээ дагуу бичих эрх бидэнд бий шүү дээ.

-Тийм, хардалт. Улаан цайм гүтгэх өөр, хардаж бичих өөр. Гэтэл нэг агуулгатай мэдээ нэг минутанд бүх л сайтуудаар гардаг. Түүнийг нь нэг хүн бичсэн, тэр нь сэтгүүлч л байдаг. Яг өдөр тутамд хариуцлагатай редакцаа ажиллуулж байгаа сайт гэвэл Medee.mn, Gogo.mn, Ikon.mn, News.mn энэ дөрвийг л би хэлнэ. Эдгээр сайтууд хариуцлагагүй юм барагтай л бол хийхгүй, тэд л сэтгүүлзүйг авч явж байгаа. Гэтэл ийм биш газрууд олон бий. Нэг багш хүүхдэд гар хүрэхэд бүх багш нарыг тийм мэтээр ярьдаг шиг байдалд орохгүйн тулд алдаа гаргасан бол хариуцлага хүлээлгэдэг байх хэрэгтэй. Лодойсамбуу хүн гүтгээд шүүхээр нотлогдчих юм бол хэзээ ч “Намайг авраач ээ” гэж хэлэхгүй. Ийм байж л бид өөрсдөө хариуцлага нэхнэ. Тэгж байж төртэй шудрагаар харьцана. Өөрийнхөө эрх ашгийн төлөө юм хийдэг улс дараа нь юм шаардаж чаддаггүй. Сэтгүүлзүй, төр хоёр тохироотой байвал ямар нийгэм байх вэ гэдэг нь ойлгомжтой.

-Таны нэвтрүүлгийн дараагийн зочин хэн бэ?

-С.Молор-Эрдэнэ оролцоно. Хэдий ярилцагуудаа бичиж авдаг ч ямар ч эвлүүлэг ордоггүй. Урьж авирсан зочиндоо ч би хэлдэг. “Та ярилцлага эхлэхэд рек хийгээд аваарай, би таны ярилцлагаас хасахгүй” гэдэг. Дараа нь маргаан үүсэхэд давхар үзүүлчихнэ, эвлүүлчихсэн байна шүү дээ гэх юм бол, зэрэг гаргаж ирээд л сонсчихно, амар байдаг юм.

-Цаг гарган ярилцсан танд маш их баярлалаа.

-Та бүхэнд ч мөн их баярлалаа. Адилхан хэвлэл мэдээллийн редакци бие биенээ сурвалжилна гэхээр үнэнийг хэлэхэд их гайхлаа. Гэхдээ сэтгүүлзүйн байгаа байдлыг хамтраад гаргах нь зөв гэж бодож байна.

ГЭРЭЛ ЗУРГИЙГ: Г.БАЗАРРАГЧАА