МОНГОЛЫН ТӨР ТАВАН ХОШУУ МАЛАА ЖИЛ БҮР ТООЛЖ ЧАДДАГ Ч ХАВДАРТАЙ ХҮМҮҮСИЙНХЭЭ НАРИЙВЧЛАН ГАРГАЖ ЧАДДАГГҮЙ

"Миний охин 35 настай, нөхөр хоёр хүүхдийн хамт амьдардаг. Өнгөрсөн жил ходоодны хорт хавдартай гэж оношлогдсон. Гуравдугаар шатандаа оношлогдсон. Охин минь ид хийж бүтээх насан дээрээ яагаад ийм аюулт өвчнийг туссаныг ойлгохгүй цөхөрч сууна. Өнгөрсөн жил хагалгаанд орох гэж нэг сар хүлээсэн. Энэ хугацаанд хавдар нь томорч өөр эрхтэн рүү нь үсэрхийлсэн учраас хагалгаа нь амжилттай болоогүй. Одоо амь насыг нь уртасгах химийн болон бусад төрлийн эмчилгээг хийлгэж амийг нь торгоож байгаа. Хавдрын эмнэлэг ачааллаа дийлэхгүй байна. Зарим хүмүүс хагалгаандаа орж чадахгүй нүдэн дээр минь амьсгал хураахыг харах үнэхээр хэцүү юм. Хорт хавдар гэдэг өвчин тахал шиг байна. Төр засаг нь анхааралдаа аваасай л гэж боддог" хэмээн Сүхбаатар дүүргийн VI хорооны иргэн Ү.Дашдулам бидэнд ярьсан юм.

Хавдар Судлалын Үндэсний Төв хар зах шиг бум бужигнаж, түм түжгэнэсэн газар болон хувирчээ. Суга таягтай, тэргэнцэртэй, хүнээр түшүүлэн арай хийн нэг, хоёр алхаж буй хүмүүс эмнэлгийн нарийхан хонгилд усны урсгал мэт хөвөрнө. Нүүрэндээ инээмсэглэл тодруулсан хүн өдрийн од мэт цөөхөн, хүнд өвчиндөө зовж шаналсан хүмүүс хүлээлгийн сандал дээр гүн бодолд дарагдан суух нь даана ч өрөвдөлтэй. Хавдрын эмнэлэг дээр нэг өдрийг өнгөрүүлэхэд хөдөө орон нутгаас ирсэн малчид их харагдав. Тэд өмссөн дээлэндээ түүртэж бужигнасан хүмүүс дунд төөрч үзүүлэх эмчийнхээ өрөөгүй олохгүй будлиж явах нь олонтоо.

Дөрвөн давхарт байрлах хагалгааны тасгийн хүлээлгийн танхим үргэлжилж хүмүүсээр дүүрэн. Ар гэрийнхэн, хамаатан садан нь хагалгаанд орсон нэгнээ хэдэн цагаар ч хамаагүй хүлээж модон сандал дээр чимээ гаргалгүй сууцгаана. Настайчууд нь эрх эргүүлэн амандаа тарни уншингаа хааяахан нулимсаа сэм сэмхэн арчина. "Хагалгаа амжилттай боллоо" гэсэн гуравхан үгийг эмчээс сонсохын тулд ийнхүү сэтгэлдээ залбирч суугаа нь тэр.

Монгол Улсад хорт хавдраар жилд дунджаар 4000-4300 хүн хавдраар нас бардаг. Өнгөрсөн онд гэхэд л 1800 гаруй хүн элэгний хорт хавдраар нас баржээ. Мөн баруун аймгуудад хамгийн элбэг тохиолддог УЛААН ХООЛОЙН хорт хавдраар жилдээ 400 орчим хүн III, IV шатандаа шинээр оношлогдож тухайн жилдээ 300 орчим нь нас бардаг гэсэн харамсалтай тоо баримт бий. Сүүлийн хэдэн өдөр монголчууд хэвлэлийн хуудаснаа гарсан "16 хүн өвдөж, 12 хүн нас бардаг" гэсэн стастик мэдээг уншаад халаглаж байна. Гэвч энэ зөвхөн ХСҮТ-өөс гаргасан баримт. Хувийн эмнэлэг, гадаадад хэчнээн монгол иргэн хорт хавдраар амьсгал хурааж байгаа. Цаашлаад Эх, хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвд хэчнээн хүүхэд хорт хавдраар өвчилсөн, жилд хэд нь нас барсан гэдгийг мэддэггүй. Өнөөдөр Монгол Улс таван хошуу малаа бүрэн тоолж 66.5 сая тоо толгойд хүрсэн гэдгийг нь мэдсэн ч гуравхан сая хүний хэд нь хорт хавдраар өвчилсөн гэдгийг тоолж чадахгүй байгаа нь туйлын эмгэнэлтэй. Одоогийн байдлаар 19 мянган хүн хорт хавдартай амьдарч эмнэлгийн хяналтад байна.

-МОНГОЛЫН АРД ТҮМЭН ХЭЗЭЭ БОЛТОЛ ШАР ТООСГОН БАЙШИНДАА "БУЦЛАХ" ВЭ

Гуравхан сая хүн амтай Монгол Улс иргэндээ шаардлагатай эмчилгээ, мэс заслын үйлчилгээг үзүүлж чадахгүй байгаа нь үнэндээ монгол төрийн эмгэнэл. Эмч, эмнэлгийн байгууллагын ажилчдын чадвараас бус, Монголын төрийн зөв, оновчтой бодлогогүйгээс болж өвчин нь хүндрэх, амь насаа алдах тохиолдол элбэг байна гээд хэлэхэд буруудахгүй. 1982 онд ашиглалтад орсон Хавдрын эмнэлгийг шинэчлэхэд, хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхэд, өргөтгөхөд монголын төр анхаарсангүй 37 жил болжээ. Энэ хугацаанд хорт хавдраар өвчлөгчдийн тоо хэд дахин нэмэгдэж хар зах болон хувирчээ. Ийм байдалтай ХСҮТ сүүлийн хэдэн жилийн турш “буцалж” байна. “Буцалж” гэдэг нь эмх замбараагүй, бужигнасан олны урсгалыг дийлэхгүй байгаа юм. Эмч нар нь яаж ч чармайж ажиллаад олны урсгалыг шингээж чадахгүй, шар тоосгон байшиндаа “бачимдуухан” суудаг. Эмнэлгийн ажилчид, эмч нарын мэдлэг ур чадвартай үнэхээр ярих юм байхгүй. Хамгийн сүүлийн шатандаа оношлогдоод ирсэн нэгнийг "Та хавдрын хүнд шатанд орсон байна. Гэхдээ манайх хагалгаа хийнэ. 100 хувь эдгээнэ гэж худлаа хэлэхгүй. Амь насыг чинь уртасгах болно" гэж хэлдэг. Тэд ингэж л өвчтөндөө ханддаг. Гэвч тэдний хүчнээс үл шалтгаалсан ачаалал, ажлын байрны хүртээмж муу байдлаас үүдэж, өвчтөнүүдээ аварч чадахгүй байх тохиолдол бий.

Манай улсад хавдрын өвчлөлийн өнөөгийн нөхцөл байдлын талаарх мэдээллийг “ОНЦЛОХ БАРИМТ”-аар хүргэж байна.

• Монгол Улсад 2018 оны байдлаар 6073 хүн хавдраар шинээр оношлуулж, 4412 хүн хорт хавдрын улмаас нас баржээ.
• Нийт хорт хавдраар өвчлөгчдийн 77 хувь нь хожуу шатандаа оношлогдож, аймаг, дүүрэг, нарийн мэргэжлийн эмнэлэгт 19 мянга гаруй хүн хорт хавдрын хяналтад байна.

Зонхилон тохиолдож буй хорт хавдрын:

1. Элэгний хорт хавдар- 36.1 хувь

2. Ходоодны хорт хавдар- 14.8 хувь

3. Уушгины хорт хавдар- 8.5 хувь

4. Улаан хоолойн хорт хавдар- 6.4 хувь

5. Умайн хүзүүний хорт хавдар 6.1 хувийг эзэлж байна.

• Монгол улсын хувьд хавдрын өвчлөлийг газар нутгийн байршлаар нь авч үзвэл элэгний хорт хавдар ОРХОН, Өвөрхангай, Төв, Дорнод, Завхан аймагт, ходоодны хорт хавдар Орхон, Дархан-Уул аймаг, Увс, Сэлэнгэ, Хөвсгөл аймагт, уушгины хавдар Төв Архангай, Өвөрхангай, Орхон аймагт, Умайн хүзүүний хорт хавдар Орхон, Сэлэнгэ, Дархан-уул, Төв, Хөвсгөл аймагт, улаан хоолойн хорт хавдар Баян-Өлгий, Увс, Ховд, Сэлэнгэ, Дархан-уул аймагт өндөр байна.
• Элэгний хавдрыг бичил долгионоор түлэх, бамбай булчирхайн хоргүй хавдар, зангилааг радио давтамжаар түлэх, багалзуурын дахисан хавдарт залгиур багалзуурын цагираг тайралт хийх гэх мэт 20 гаруй эмчилгээний технологиудыг шинээр нэвтрүүлээд байна.
• Тус эмчилгээний үр дүнд Хавдар судлалын үндэсний төвийн эмчилгээ, үйлчилгээний чанарт дэвшил гарч, жилдээ 2859 гаруй том хэмжээний мэс засал хийж байгаа бөгөөд хагалгааны дараах нас баралт 1,8%-тай байгаа нь дэлхийн хэмжээний өндөр хөгжилтэй орнуудын үзүүлэлттэй ижил хэмжээнд байна.
• Хавдар судлалын үндэсний төвийн бүтцэд 2017 оноос хорт хавдрын бүртгэл тандалт, хорт хавдрын эрт илрүүлэг хариуцсан үндсэн 2 чиглэлийн алба байгуулагдан ажиллаж байна.
• “Хавдрын эсрэг Үндэсний аян”-ыг 8 жил тасралтгүй зохион байгуулж, нийт 115,365 хүнийг эрт илрүүлэг үзлэгт хамруулж, 537 хорт хавдрыг илрүүлсэн байна.
• ХСҮТ-д эрт үеийн буюу 3 см хүртэлх элэгний хорт хавдрыг түлэх эмчилгээнд 2008 онд 20 хүн хамрагдаж байсан бол 2017 онд 723 хүн хамрагдсан байна.
• Эрт илрүүлгийн үзлэгийг зохиож байгуулалт, мэдээлэл сурталчилгааг сайжруулснаар хавдрын эрт үед оношлогдсон өвчтөний тоо нэмэгдэж, хавдрын эмнэлгийн ачаалал 25-30% нэмэгдэнэ хэмээн тооцоолж байгаа аж.
• ХСҮТ-ийн химийн эмчилгээний тасагт долоо хоногт 42-50 хэвтэн эмчлүүлж байна.
• Химийн амбулаторийн үзлэгийн кабинетараар 2012 онд 5887 хүн үзүүлж байсан бол 2018 онд 7503 болж өссөн байна.
• Харин хэвтэн эмчлүүлэх тасгаар 2012 онд 3538 хүн эмчлэгдэж байсан бол 2018 онд 5232 болж өссөн байна.
• 2018 оны жилийн эцсийн мэдээгээр Булган, Говьсүмбэр, Дархан-Уул, Сэлэнгэ, Дундговь, Завхан, Өвөрхангай, Төв, Хэнтий аймгуудад химийн эмчилгээ хийгдэхгүй байна.
• Сүүлийн 10 жилд ХСҮТ-ийн оношилгоонд хамрагдсан хүний тоог 2007 онтой харьцуулахад 56 хувиар, лабораторийн шинжилгээний нэгжийн тоо 41% нэмэгджээ.
• Хавдрын өвөрмөц эмчилгээ болох хими болон туяа эмчилгээг 2016 онд 5314, 2018 онд 5928 хүн үйлчлүүлсэн байна.