Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга эдгээр өдрүүдэд АНУ-д албан ёсны айлчлал хийж байна. Энэ удаагийн төрийн айлчлал “Монгол Улсад ямар ашиг тустай вэ” гэдэгт олон улсын томоохон хэвлэл мэдээллийн байгууллага болон ноос ноолууран бүтээгдэхүүний бизнес эрхлэгчид онцгой анхаарал хандуулж байна. Учир нь АНУ-ын Конгрессын нэр бүхий гишүүд 2019 оны дөрөвдүгээр сарын 11-ний өдөр Монгол Улс-АНУ-ын хоорондох оёмол, сүлжмэл бүтээгдэхүүний худалдааг нэмэгдүүлэх зорилготой гуравдагч хөршийн худалдааны хуулийг Конгресст өргөн барьсан.

АНУ-ын бэлэн хувцасны зах зээлийн багтаамж нь 326 тэрбум ам.доллар. Ноос, ноолууран хувцасны зах зээл нь 105 тэрбум ам.долларт хүрдэг. БНХАУ-аас экспортлох ноос, ноолууран бүтээгдэхүүнд АНУ импортын тариф тогтоогоод байгаа нь Монгол Улсад давуу талыг бий болгож буй юм. Ноос, ноолууран бүтээгдэхүүнийг АНУ руу татваргүй гаргах асуудлаар Х.Баттулга ерөнхийлөгч гуравдугаар сард Америкийн АНУ-ын Ерөнхийлөгч Дональд Трампад захидал бичиж Монголд үйлдвэрлэсэн оёмол бүтээгдэхүүнийг Америк руу татваргүй гаргахыг хүсч байсан удаатай.

Мөн Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга З.Энхболд уг асуудлаар Конгресстэй удаа дараа уулзалт хийсэн байдаг. Тиймээс энэ удаагийн төрийн айлчлал мөн хоёр ерөнхийлөгчийн ганцаарчилсан уулзалтын үеэр уг асуудал яригдаж монголчуудад таатай мэдээ дуулгаж магадгүй. Учир нь эл асуудал ид яригдаж байх үеэр Америкийн тал оёмол, сүлжмэл бүтээгдэхүүнийг татваргүй оруулах асуудлыг “дэмжинэ” гэдгээ илэрхийлж байсан юм. Яриа хэлэлцээ амжилттай болбол манай улсад ноос, ноолууран бүтээгдэхүүний нэг тэрбум ам.долларын экспорт бий болж 30 мянган ажлын байр шинээр бий болохоос гадна 200 мянган малчин өрхийн орлого нэмэгдэнэ.

Энэ талаар Монголын ноос ноолуурын холбооны гүйцэтгэх захирал Д.Алтанцэцэг: “Америк бол Европын холбооны дараа ордог хамгийн том импортлогч. ITC-гийн төсөл Америкийн зах зээлд Монгол ноолуурыг таниулахад анхаарч ажиллаж байгаад бид их баяртай байна. Монголын гуравдагч хөршийн худалдааг хөнгөвчлөх хуулийн төслийг өргөн барьсан явдлыг ноолуурын салбарын эмэгтэй бизнес эрхлэгчид баяртай хүлээн авч байна. Хуулийн төсөл АНУ-ын Конгрессоор батлагдвал ноолуурын салбарынханд том боломж нээгдэнэ. Тэр хэрээр том хариуцлага, их ажил биднийг хүлээж байна.

АНУ-ын хувьд Хятад, Вьетнам, Энэтхэг, Индонези, Мексик, Пакистан зэрэг улсаас оёмол, сүлжмэл бүтээгдэхүүн их хэмжээгээр импортолж авдаг. Энэ том зах зээлд гарахын тулд АНУ-тай чөлөөт худалдааны гэрээ байгуулах шаардлага бий. Хөнгөлөлтийнх нь ерөнхий системд хамрагддаггүй оёмол сүлжмэл бүтээгдэхүүнийг АНУ руу гаалийн татваргүй нэвтрүүлдэг болбол ноолуурын компаниудад том дэм болно” гэсэн юм.

Манай улсын ноолуурын салбарынхны хувьд АНУ, Европын холбоо, ОХУ, Казахстан, БНХАУ, Өмнөд Солонгос, Япон, Канад, Австрали руу экспорт хийж байна. Дэлхийн ноолуурын зах зээлд жилд дунджаар 4.3 тэрбум ам.доллар эргэлддэг талаар “Bain and Company” судалгааны байгууллагын тайланд онцолсон байна. Монгол Улсын өнгөрсөн онд 20.4 сая ам.долларын үнийн дүн бүхий 238.9 тонн ямааны самнасан ноолуур экспортолжээ. Үүнээс гадна АНУ-д санхүүгийн шинжээчээр ажиллаж байсан Мэтт Сканлан монгол ноолуурыг түүхий эдээ болгон "Naadam Cashmere" нэртэй компани байгуулаад дөрвөн жилийн хугацаа өнгөрч байна. Тус компани ноолуурыг малчдаас шууд худалдан авч, харьцангуй хямд үнээр дээд зэрэглэлийн бүтээгдэхүүн гаргадаг.

Мөн Монголд аялал, жуулчлалын бизнес эрхэлдэг Кристофер Гирке Монголын ноос, ноолуурыг Непалд боловсруулж тансаг зэрэглэлийн “Hermes” брэндэд нийлүүлдэг аж. Дээрх хоёр жишээнээс харахад монгол ноолуур дэлхийн зах зээлд аль хэдийн танигдсан учраас АНУ-ын зах зээл рүү гарахад нэг их саад учрахгүй болов уу.