Ард түмний олонхийн засаглал намын дарга Ц.Нарангэрэлтэй ярилцлаа

-Ирэх оны сонгуулийн тогтолцоог улс төрийн намууд яаж харж байгаа вэ?

- 50+26 тогтолцооны хэлбэр явахгүй болчихлоо. Томсгосон 26 тойрог буюу мажоритар болгосон. Өөрсдөдөө ашигтай хувилбараар сонгуулийг явуулахаар болж байх шиг байна. Нийт 23 улс төрийн нам нэгдээд таван саналыг Сонгуулийн тухай хуульд оруулахаар ажлын хэсэгт хүргүүлсэн. Улс төрийн намууд саналуудаа нэгтгээд аль болох цөөн бөгөөд ач холбогдол бүхий саналуудыг хүргүүлсэн. Үүний нэгдүгээрт, хар машинаас татгалзаад саналыг 100 хувь гараар тоолох санал багтаж байсан юм. Бидний хүргүүлсэн саналаас нэг нь ч дэмжигдээгүй. МАН олонхоороо хүч түрэмгийлэн дур зоргын шинжтэй хууль санаачилж байна. Үндсэн Хуулийн нэмэлт өөрчлөлт дээр хийж байсантай ижил хандлагаар хандаж байна. Төр гэдэг бол хамтын оюун ухаан. Энэ нь бүх талын оролцоог хангаж, эрдэмтэн судлаачид, иргэний нийгмийн байгууллага, намууд, иргэдийн саналыг тусгасан сайн хууль хийхийн төлөө сэтгэл, хандлага байх ёстой байсан боловч өөрсдийнхөө улс төрийн насыг уртасгах, эрх мэдлээ улам бэхжүүлэх эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх гэж хичээж байна. Олуулаа нэгдээд олигтойхон хууль хийхийн оронд нэг намын эрх ашгийг гүйцэлдүүлэх гэсэн бусармаг, хууль бус үйл ажиллагаа гэж харж байгаа. Монгол Улсын дээд шүүхэд бүртгэлтэй улс төрийн 35 намаас 23 нам гэдэг бол маш олон тооны төлөөлөл гэсэн үг. Маш олон удаагийн хурал, цуглаанаар эдгээр саналуудыг бий болгож, хөдөлмөр, цаг хугацаа зарцуулсан. Гэтэл нэг ч саналыг дэмжсэнгүй.

Олонхоороо хүч түрэмгийлэн дур зоргын шинжтэй хууль санаачилж байна

-Ямар саналуудыг хүргүүлсэн бэ?

- Нэгдүгээрт, Хар машинаас татгалзаж, саналыг 100 хувь гараар тоолох. Хоёрдугаарт, Эвсэл задарсан ч 51 хувь нь байгаа нөхцөлд эвсэл хэвээр нь хадгалж үлдэх. Гуравдугаарт, Сонгогчдын нэрсийн жагсаалтыг нэр дэвшигчдэд олгодог байх. Дөрөвдүгээрт, Намуудын нэрсийн жагсаалтыг сугалаагаар хөндлөн байршуулах. Тавдугаарт, Нэр дэвшигчдийн ижил тэгш өрсөлдөх боломжийг хангах. Тухайлбал, Японд бүх нэр дэвшигчдийн мэдээллийг самбар дээр А4 хэмжээтэй цаасан дээр тавьчихсан байдаг. Гэтэл манайх чинь мөнгөтэй нь асар том байшин бүрхсэн плакат тавина. Мөнгө муутай нь жижиг, цөөхөн плакат байрлуулах жишээтэй. Иймэрхүү тэгш бус боломжоор хангагдаж байна. Технологи өндөр хөгжсөн Энэтхэг улсад сонгуулийн саналаа гараар тоолж байна. Манай улсын иргэдийн 60 хувь нь санал өгнө гэж үзэхэд 1.4 сая хүний саналыг нэг цагийн хугацаанд л тоолно. Ямар ч алдаа мадаггүй тоолох бүрэн боломжтой. МАН бол хар машинаар тоолох болон сонгогчдын мэдээллийг нэр дэвшигчдэд өгөхгүй байх, тэмдэглэгээ хийхгүй байх гэх мэт өөрсдийнхөө булхай, луйвар хийх нөхцөлийг бүрдүүлээд байна. Ихэнх ардчилсан улс орнуудад сонгуулийн хуулийг нэг удаа хийгээд мартдаг. Сонгуулийн үеэр тэр хуулиа дагаж, мөрддөг. Манайд бол сонгууль болгоны өмнө эрх баригч нам нь хуулиндаа дур зоргоороо өөрсдийнхөө эрх ашгийг шингээж, хуульчилдаг буруу жишиг тогтчихлоо. Буруу хийх тусмаа өөрсдөө сонгуульд унадаг. Ийм зүй тогтолтой. Өөдөө шидсэн чулуу өөрийн толгой дээр гэж хууль бус, луйврын аргаар дур зоргын засаглал тогтоож, дарангуйллын шинжтэй нийгэм байгуулахаар явж буй нь хөгжил дэвшил биш ухралт юм. Хүний эрх, эрх чөлөө, эвлэлдэн нэгдэх эрх чөлөөг хаан боогдуулсан ийм үйл ажиллагаа хийгдэж байна. Энэ удаад улс төрийн намууд эвлэлдэн нэгдэж, эвсэл байгуулах боломжийг хааж, хориглолоо.

Луйврын сонгууль болох нь 100 хувь баталгаатай

-Шинэ улстөрчид, намуудын улс төрд орж ирэх боломжийг хааж байна гэж ойлгох уу?

- Тийм. Хүйсийн асуудал ч бас хэцүү байгаа юм. Эмэгтэйчүүдийн квотыг 30 болгочхоор юу нь болохгүй байгаа юм. Жишээ нь, Скандинавын орнуудыг хар. 30 гаруй настай эмэгтэйчүүд ерөнхий сайд болж байна. Дэлхий нийт хүн төрөлхтөн хөгжөөд өөр нийгэм рүү явж байхад бид бусармаг, авлигалд идэгдсэн, насаараа авлигын хэрэгт холбогдсон, ёс зүйгүй улс төрчид өөрсдийнхөө улс төрийн насыг уртасгах энэ тогтолцоогоо улам бүр бэхжүүлж байна. Хууль, хяналтын байгууллага дээр өөрийн хүнээ томилох боломжтой хэсэг бүлэг гэмт этгээдүүдийн дэглэм тогтчихоод байна. Үндсэн Хуулийн нэмэлт өөрчлөлт болон Сонгуулийн хууль ингэж явагдаж байгаа нөхцөлд дарангуйллын нийгэм байгуулах хөрс суурь нь бүрэн тавигдаж байна. Нэг намын хаанчлал тогтож байна. Дур зоргын засаглал руу манайх явчихлаа. Сонгууль бол шударга болно гэсэн ямар ч баталгаа байхгүй болсон. Луйврын сонгууль болох нь 100 хувь баталгаатай шүү. Үүнд ямар ч анализ, дүгнэлт байхгүй. Жирийн иргэний нүдээр харахад ч гэсэн ойлгомжтой асуудал болсон. Дэлхий дээр хар машин ашиглаж байгаа хоёр улс байгаа. Киргиз болон Монгол улс. Хар машины сервер нь гадаадад байдаг.Үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолтой холбоотой. Хууль, хяналтын байгууллага солигдсон ч гэсэн хуулийн систем хэвээрээ байгаа. Үүгээрээ дамжуулан өөрсдийнхөө хүсэл сонирхлыг гүйцэлдүүлж, гадны эдийн засгийн алуурчдын тоглоом болж байгаа. Монгол Улс тоглоомын улс болж байна.

МАН эрх баригч болонгуутаа бүхнийг өөрсдийн дур зоргоор шийдэх сонирхолтой авлигачдын бүлэглэл болсон

- Улс төрийн намуудын эвсэл тэмцэл хийх талаар яригдсан. Энэ талаар тодруулвал?

- Өнгөрсөн жилийн арваннэгдүгээр сараас эхлээд нийтдээ 200 гаруй хурал, зөвөлгөөн хийсэн байна. Бидний гол зорилго бол үндэсний эв нэгдэл, хөгжлийн төлөө хамтдаа гэсэн уриан дор Монгол Улсаа зөв хөгжлийн замд оруулах, хөгжлийн нэгдсэн бодлоготой, мөрийн хөтөлбөртэй болох юм. МАН буюу эрх баригч нам бусад улс төрийн намуудыг хэн ч биш, юу ч биш гэж тооцож байна. Дөнгөж саяхан “гудамжинд” байхдаа хар машиныг шатаагаад зогсож байсан нам шүү дээ. Эрх баригч биш байхдаа удирдах зөвлөлөөрөө хар машиныг хэрэглэхгүй байх шийдвэр гаргуулаад, давхар дээлийг байхгүй болгоод ийм жүжигчилсэн тоглолт хийж, улс төрийн намуудтай ойрхон ажиллаж байсан. Гэтэл эрх баригч болонгуутаа бүхнийг өөрсдийн дур зоргоор шийдэх сонирхолтой авлигачдын бүлэглэл болсон гэдэг нь тодорхой харагдаж байна.

- Энэ удаагийн сонгууль эрх баригч намд ашигтай байх уу?

-Сонгуулийн хуулиа өөрсдөдөө зориулж, өөрсдийнхөө луйвар хийх боломжийг бүрдүүлээд хийчихсэн. Сонгуулийн томсгосон 26 гэдэг тогтолцоо нь жижиг намууд, олонд танигдаагүй шударга улс төрчид гарахад маш бэрх тогтолцоо. Богино хугацаанд том тойрогт ажиллах боломж байхгүй. Шинэ улс төрийн хүчин гарахад хамгийн хэцүү тогтолцоо байгаа юм. Төр гэдэг шинжлэх ухааны онол болон хамтын оюун ухаанд суурилсан байх ёстой. Үүний эсрэг маш цөөхөн хүний эрх ашгийг гүйцэлдүүлдэг ийм л байгууламж болж хувираад 30 жил болж байна. Энэ бол колони улсын шинж.

-Баярлалаа.