АН-ын Залуучуудын байгууллагын тэргүүн дэд ерөнхийлөгч Б.Болор-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-АН-ын ээлжит бус хурлаас ямар үр дүн хүлээж байна вэ?

-Өнөөдөр Монгол Улсад ардчилал үгүйлэгдэж байгаа нь тод харагдаж байна. Эрх баригч нэг нам зөвхөн өөрийнхөө эрх ашигт нийцтэй байлгахын тулд тооцоо судалгаа, үндэслэл муутай бодлогын шийдвэрүүдийг гаргадаг, Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг өөрсдийн явцуу эрх ашигт нийцүүлэн дураараа хийдэг, иргэдийн амьдралын чанар, нөхцөл байдлыг үл тоон, бодит амьдралд нийцэхгүй шийдвэрүүд гаргаж байгаад цэг тавих ёстой. Бодлогын сөрөг хүчин үгүйлэгдэж байна. Тиймээс энэ орон зайг бид богино хугацаанд нөхөх хэрэгтэй. Монголчууд ардчилалд хайртай. Хүний эрх, хувийн өмч, үг хэлэх, хууль дээдлэх, эвлэлдэн нэгдэх, хувь заяаныхаа эзэн байх боломжийг дэмждэг ардчилсан нийгмийг бодитоор оршин тогтноосой гэж хүсдэг. Ялангуяа энэ цаг үед эдгээр эрх ашгийг хамгаалах, бодлого тодорхойлоход гол үүрэг оролцоотой байх учиртай Ардчилсан намыг илүү зохион байгуулалттай, илүү эв нэгдэлтэй байлгах нь ард түмний хүсэл юм. Энэхүү нийгмийн хариуцлагыг АН-ын гишүүд ойлгохын илүүгээр ойлгож, намын удирдлагын түвшний асуудлыг түргэн шийдвэрлэхийг хүсч байна. Тиймээс энэхүү ээлжит бус Их хурлын ирц, идэвх, оролцоо маш сайн байна. АН-ын анхан шатны үүр болох 330 сумаас төлөөлөгчид маань цахимаар болон өөрийн биеэр оролцоцгоож байна. Намын гишүүдийн зүгээс ҮБХ болон бусад эрх бүхий хүмүүст өндөр шаардлага тавьж байна. Тухайлбал, АН-ыг нэг цэх шугамд оруулаач, хуваагдмал байдлыг арилгах бодитой алхамуудыг хийгээч, бодлогын сөрөг хүчний ажлаа хийгээч гэж байна. Зарим гишүүдээс АН-г дахин нэгтгэхийн тулд Х.Баттулга, С.Эрдэнэ гэдэг хоёр хүнээ сонгуулийн хавтгай дээр тавьж байгаад нийт намын гишүүдийг оролцуулсан санал хураалт явуулах ёстой гэсэн саналууд ч гарч байна.

-АНшинэ залуу үеэ гаргаж ирдэггүй, ах нар намын удирдлагын төлөө тэмцэлдсээр энэ нам мөхөл рүүгээ явлаа гэсэн шүүмж нийгэмд бий. Залуучууд та бүхэн энэ тал дээр ямар бодолтой байдаг вэ?

-АН-ын удирдлагын түвшний хямрал хүчтэй сөрөг хүчин байх боломжийг хязгаарласан. Ингэснээр Монголын нийгэмд ардчилал бодитойгоор амьдрах орчин нөхцөлийг нь боомилсон. Үүнээс улбаалж иргэдийн амьдралын чанар буурч байгаа нь хамгийн том хохирол. Хэдий тийм ч яг АН-ын дотоодод бага ч гэсэн эерэг зүйл харагддаг. Өнөөдөр АН-ын гишүүд бид өмнө явж ирсэн замналаараа бүлэг фракцид хуваагдсан жижиг эрх ашгийг урдаа тавьсан ах нарыг дагаж болохгүй юм байна гэдгийг ойлгож байгаа. Бид өөр өөрсдөдөө итгэх ёстой. Хувь заяагаа бүтээх хэрэгтэй.

Мөн намын удирдлагын хямралд хүргэсэн хүмүүст бодитой хариуцлага тооцож, хатуухан үгээ хэлдэг нам болж өөрчлөгдөх ёстойг сануулж байна. Өнөөдөр улс орны хөгжлийг бид илүү шинжлэх ухаанчаар, залуу хүний эрч хүч, зориг шийдвэр дээр тулгуурлан санаачилгатай бүтээх ёстой гэдгийг тунгааж байна. Энэ нийгмийг ирээдүйд үр хүүхдэдээ өвлүүлэн үлдээх учраас өөрсдийгөө зольж, зориулахаас өөр замгүй. Иймээс үеэрээ нягтарч, хамтарч, илүү сайны төлөө тэмүүлэх ёстой юм байна гэсэн хандлага төвлөрч байгаа. Иймд АН-ын удирдлагын түвшний хямрал нь залуус биднийг өөрчлөлт шинэчлэлт рүү бодитой түлхэж өгч байна. Өөрөөр хэлбэл, “Ах нар бүгдийг мэддэг, чаддаг” гэдэг хандлагыг өөрчлөх ёстой. Тэр хүмүүсийн Монголын нийгэмд оруулсан хувь нэмэр, гавьяаг үгүйсгэх гэсэнгүй. Ахмад, дунд, залуу үеийн алтан аргамжаа гэдэг шиг бие биесээ хүлээн зөвшөөрч, түлхэх үедээ түлхэж, дэмжих үедээ дэмжих ёстой. Үүнд өнөөдөр залуучуудын манлайлал, эв нэгдэл, хамтын ажиллагаа, ойлголцол, хариуцлагатай байдлаа мэдрэх цаг үе ирээд байна. Залуус бид бүлэг фракц гэхээс илүүтэйгээр Монгол Улсын ирээдүйн төлөө өөрийнхөө зориг зүрхийг зориулж, нэгдэх орон зайг үүсгэж байгаа нь хамгийн том ололт.

-АН-ын хагарал, бутралтай байдал нь намын оюунлаг залуусыг үргээгээд байна уу гэж харагдах боллоо. Учир нь танай намын оюуны потенциал сайтай залуус өөр нам руу орж байна гэх юм билээ?

-Монголчууд бид үзэл бодлоо илэрхийлэх, аливаа нам эвсэлд элсэх эрх нь Үндсэн хуулиар олгогдсон. Иймд иргэн хүний сонгох, сонгогдох эрхийг хүндлэх ёстой. Сүүлийн найман жилийн байдлыг харахад МАН хүний нөөцийн бодлогынхоо хүрээнд олон улсын өндөр түвшний боловсрол эзэмшсэн залууст шууд ажлын байр санал болгох хэлбэрүүд явж ирлээ. Энэ бол төрийн бодлогын хүрээнд байж болно. Тухайн хүний оюуны потенциалыг улс орныхоо хөгжилд зориулъя гэдэг байдлаар ажлын байр санал болгож урьж оролцуулах нь зөв. Нөгөөтэйгүүр намын үзэл баримтлалын талаар ойлголт байхгүй, хувь хүнийхээ талаар өөрсдийн үзэл бодлоо олж аваагүй, зарчим байр сууриа тодорхойлоогүй залуус хиймлээр эрх мэдэл, эд хөрөнгө дагаж, хэн нэгний нөлөөнд ордог. Ингэж улс төрийн шийдвэр сонголтуудаа хийж байгаа нь харамсалтай. Өнөөдөр мандаж байсан туг маргааш салхинд сэмрээд солихоос аргагүй болдог. Үүнтэй адил өнөөдөр МАН хөрөнгөтэй, эрх мэдэлтэй, бүхнийг өөрийн тааллаар шийдэж байна. Энэ нь өөрийн үзэл баримтлал, зарчмаа ойлгоогүй залуусын хувьд гоё сайхан, мундаг харагддаг байж болно. Залуус эргэлзэх цаг үе ирж болзошгүй учраас сонголтоо хийхдээ ултай байгаасай. Ардчилсан үзэл санаа юу юунаас чухал. Ардчилсан Монгол Улс байхын тулд ардчилсан парламенттай, ардчилсан Үндсэн хуультай, ардчилсан зарчим үйлчилдэг байх ёстой. Тиймээс АН-ын гишүүн болмоор байна гэсэн бодолтой маш олон залуус ирж байгаа. Бид нэг зүйлийг ер мартаж болохгүй. АН-ын анхан, дунд шатанд аймаг, сумандаа сонгогдсон оюуны өндөр чадамжтай олон залуус орон нутагт намаа ялуулахад даруухнаар хувь нэмрээ оруулж, өөрчлөлт, манлайллыг бий болгож байгаа. УИХ-ын түвшин үнэмлэхүй зөрүү гарчихсан байгаа мэт боловч Монгол Улсын 145 суманд АН ялчихсан. Тэдгээр сумдын 50-иас илүү хувьд залуус Иргэдийн хурлын төлөөлөгч,Засаг даргаар сонгогдож, сум орон нутгийнхаа хөгжлийн бодлогыг тодорхойлоод, үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

-Намрын улс төр өрнөж эхэллээ. Засаг төр хөдөлгөөнд орох сурагтай. Ер нь нийгэм, улс төрийн байдлыг ардчилсан залуучууд яаж харж байна вэ?

-2016 оны УИХ-ын сонгуулийн үр дүнгээр МАН үнэмлэхүй ялалт байгуулсан. Гэтэл тус намын мөрийн хөтөлбөр бодитой биелсэн үү гэвэл бид маш том асуултын тэмдэг тавихаас аргагүй. Тухайн үед МАН Монголынхоо өрийг дарна, ипотекийн зээлийг урьдчилгаа төлбөргүйгээр олгоно гэдэг ч юмуу маш олон амлалтуудыг өгсөн. Тухайн үедээ эдийн засгийн нөхцөл байдалд бодит дүн шинжилгээ хийлгүйгээр ард түмний саналыг авахын тулд томоохон амлалтыг өгч үнэмлэхүй олонхи болсон. Дараа нь 60 тэрбумын луйвар нь илэрсэн. Үүнээс болж төрийн засаглах чадвар суларсан. Мөн 2020 оны сонгуулиар өмнөх амлалтууддаа хүрээгүй, мөрийн хөтөлбөрөө биелүүлээгүй байхад ард түмэн дахин итгэл хүлээлгэсэн. Мэдээж сонгуулийн жилийн хүчтэй тархи угаалтад нь ард түмэн хууртсан. Эрх баригчид ЖДҮ-ийн зээлээр дамжуулж иргэдийн боломжийг булаасан. Харамсалтай нь хэн ч хариуцлага хүлээгээгүй. Үүгээрээ ард түмнийг тэнэг мунхаг гэж доромжилсон. Удаа дараагийн ийм үйлдлийг мартаж болохгүй. Ямар засаглал байна, тийм л ард түмэн байна гэдэг үг байдаг даа. Тэрнийхээ урхагаар үр дүнг нь ард түмэн хүртэж байна шүү дээ. Жишээлбэл, өнөөдөр уул уурхай, газар тариалангийн салбарын хөдөлгөгч эх үүсвэр түлшний үнэ хоёр дахин нэмэгдлээ. Инфляц 16.1 хувьд хүрч, төгрөг үнэгүйдлээ. Бид үйлдвэрлэгч орон биш. Ихэнх бараа бүтээгдэхүүнээ валютаар худалдаж авдаг. Ийм байтал ам.долларын ханш ямар хэмжээнд хүрчихээд байгаа билээ. Ковидын хуулийн нэрийн дор эдийн засгийн томоохон боомилолт явагдсан байх жишээтэй. Ам.долларын нөөц хомс боллоо. Өдөр тутмын бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт өндөр болсон зэрэг хөөсрүүлсэн эдийн засгийг эрх баригчид үүсгэчихсэн байгаа нь харамсалтай. Монгол хүмүүс дотроо бодолтой, дороо суурьтай хандах цаг үе ирсэн байна. Яагаад гэвэл нэг нам найман жил дангаар засаглахдаа бүх эрх мэдэл нь 100 хувь олгогдчихсон байж байх энэ үед нөгөө л хэвээрээ хэн нэгэн буруутныг хайсан байдалтай байна. Саяхнаас АН-ын тавьсан өрийг төлөх гэж байна гэдэг ухуулгыг нийгэмд өгч байх жишээтэй. Магадгүй өөрсдөө төр барьж байх хугацаандаа сөхрүүлсэн эдийн засгийн буруутныг хайж байх шиг.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт энэ цаг үед яригдаж байна. Залуучууд дэмжиж байгаа юу?

-2019 онд ард түмэн, сөрөг хүчнээр удтал хэлэлцүүлж, батлагдсан Үндсэн хуулийг төд удалгүй дахин өөрчлөх тухай ярьж байна. Ер нь асуудлыг алсын хараатай, мөн уг углуурга талаас нь харж шийдвэрлэх гэсэн эрмэлзэл эрх баригчдад алга. Богино зайн улс төр хийх гэж эрх ашиг харсан шийдвэрүүд гараад байна уу даа. Энэ бүхнийх нь горыг ард түмэн амсаж байна. Өөрсдийн талдаа шийдвэр гаргаад байна гэж хожлын нүүдлээр харж байгаа эрх баригчдад өөрсдөд нь ч халтай. Тухайлбал, сөрөг хүчний үйл ажиллагаанд зориудын нөлөө үзүүлж байна. Энэ бол зориудаар хагалан бутаргасан, шүүхийн маргааныг хоёр үзүүртэй гаргаж, асуудлыг удтал даамжруулж байгаагаас тодорхой харагдана. Аль болох АН-ыг олон хэсэгт жижиглэж байгаад МАН 2024 оны сонгуульд ялалт байгуулъя гэсэн явцуу эрх ашгийн талд шүүхийн шийдвэр гараад байгаа нь харамсалтай. Нөгөө талд ийм шударга бус үйл ажиллагаа явагдаад байхад хүчтэй сөрөг хүчний дуу хоолой хоригдож буй нь хамгийн том эмгэнэл. Жишээлбэл, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үед АН нэр дэвшигчээ нэгэн дуугаар баталж, дэмжиж чадаагүй. Сөрөг хүчнийг удирдлагын хямралд орчихсон ойлгомжгүй байх үеийг ашиглан цөөнхийн саналаар шийдсэн нэр дэвшигчийг бүртгэж байв. Энэ нь АН-д хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй өрсөлдөгчийг МАН-ын зүгээс захиалан бодлогоор дэмжиж нэр дэвшүүлснийг ард түмэн мартаагүй. Энэ мэт үйл ажиллагаанаас Монгол Улсад нийгмийн засаглал, хууль журам яаж бодит байдал дээр алга болж байна вэ гэдгийг харж болно.

Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг хийх ёстой гэсэн шийдвэрийг сая Үндсэн хуулийн Цэц гаргачихлаа. Давхар дээлтэй холбоотойгоор ийм шийдвэр гаргалаа. Хэдхэн жилийн өмнө давхар дээлийг эсэргүүцэж байсан гишүүд кноп дараад дэмжиж байна. Зарчим, үзэл бодол, зорилго хаана байна вэ гэж асуумаар байна.