Хүмүүсийн сэтгэц, зан төлөвийн байдал нь нийгмийн нөхцөлтэй хэрхэн хамааралтай байгааг судалдаг ухааныг нийгмийн сэтгэл зүй гэх. Монголчуудын хувьд зах зээлийн нийгэмд шилжсэнээр нийгмийн сэтгэл зүйд ихээхэн өөрчлөлтүүд гарсан. Социалист системийн үед бүхнийг төлөвлөгөөний дагуу төсөөлж, уламжлалт үзэл санаа бага багаар бүдгэрч, сэтгэлгээний уугуул эрх чөлөөний өгөгдлүүд ч хавчигдмал байдалд оржээ.

Харин ардчиллын замд орцгоосон нүүдэлчин Монголчууд тэр цагаасаа авхуулаад уламжлал соёлоо нэхэн санацгааж үнэт зүйлүүдээ өөд нь татан эрхэмлэдэг ёс заншлаа хайрлан хүндэтгэх зарчимдаа улам л үнэнч болсоор. Гэхдээ төрд ноёлсон авлигалын нөлөөгөөр ядууралд өртөөд буй хүн амын эртнээс эдүгээд өртөөлөн уламжилсан бусдыг хайрлах халуун дулаан сэтгэл, энэрэнгүй бодол санаа дэвшилтэт үзэл санаа болж чадаагүй байна.

Юун түрүүн хүн бүр баяжихаар зүтгэцгээсэн Монголчууд зэрлэг капитализмын үр нөлөөнөөс ангид урагшилж чадаагүй. Гэвч өвөг дээдсийнхээ захиас, үг сургаалыг амьдрахуйн үндэс болгон тэднийхээ эрхэмлэдэг бүхнийг ч мөн адил гээгдүүлэлгүй үргэлжлүүлэхээр хичээсээр.

Хэдий цаг бусын зарим нөхцөл байдлаас уламжлалт цагаан сар, наадмын баяр цэнгэлийг төдийлөн өргөн дэлгэр тэмдэглэж чадаагүй жил жил өнжих тохиолдол гарч байв. Сүүлийн жилүүдэд янз бүрийн хорио саадгүй үндэснийхээ баяр ёслолыг тэмдэглэх боломжтой байгаа учраас урьд жилүүдийнхээс илүү нүсэр далайцтай баярлацгаав. Тэр ч бүү хэл баярын уур амьсгалаар дөрөөлж нийгэмд шударга ёс, тайван амьдрал, дархлаа, тусгаар тогтнолоо батжуулах хүсэл эрмэлзэл давамгайлж байгаа нь ажиглагджээ.

Д.ЭНХБАТ