О.Батнайрамдал: Бакалаврын түвшинд суралцагчдад тэтгэлэг, магистр, докторын сургалтад зээл олгохоор зохицуулах нь зөв

Монгол Улсын Их хурлын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хорооны 2024 оны 10 дугаар сарын 15-ны өдрийн 02 тоот тогтоолоор Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаа, журмын биелэлтэд хяналт шалгалт хийх, холбогдох санал, дүгнэлт гаргах шийдвэрийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий Ажлын хэсгийг байгуулсан. Энэхүү ажлын хэсгийг УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдал ахалж байна. Түүнтэй уулзаж ярилцсан юм.
-Ажлын хэсэг байгуулагдах шаардлага юу байв?
-Засгийн газрын татвар төлөгчдийн мөнгөөр санхүүждэг 23 сангийн нэг нь Боловсролын зээлийн сан юм. Хамгийн үнэ цэнэтэй, тэр хэрээрээ хамгийн их хөрөнгө оруулалттай сан юм. Гэхдээ энэ сан өнгөрсөн хугацаанд зээл олгох журмаасаа эхлээд эргэн төлөлт хүртэл олон асуудлыг дагуулсаар байна. Нийтдээ 360 тэрбум төгрөгийн гадаад зээлийн санхүүжилт олгосон боловч эргэн төлөлтөд асуудал үүсч байна. Боловсролын зээлийн сан журмаар зохицуулагдаж ирсэн. Энэхүү мөрдөгдөж буй журам 27 хуудас бүхий олон удаагийн нэмэлт өөрчлөлт орсон учраас ойлгомжгүй, ишлэлээс ишлэгдсэн маягтай баримт бичиг болжээ. Тиймээс журам бүрэн шинэчлэглэх зайлшгүй шаардлага үүссэн. Ингээд 2025 оны сонгон шалгаруулалтаас өмнө Боловсролын сангийн зээлийн журмыг шинэчлэхээр ажиллаж байна. Манай ажлын хэсэг санал, дүгнэлтээ боловсруулан Байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцүүлж, холбогдох яаманд хүргүүлэхэд бэлэн болоод байна.
-Боловсролын зээлийн сангийн журмын төсөлд ямар ямар өөрчлөлт оруулах саналыг боловсруулсан бэ?
- Ер нь бол Боловсролын зээлийн сан алсын хараагаасаа эхлээд стратегийн хувьд шинэчлэл хийх шаардлага буй болжээ. Жишээлбэл, Боловсролын зээлийн сан гэх атлаа нийт санхүүжилтийн 87 орчим хувь нь тэтгэлэг болж олгогдож байна. Эдийн засгийн бүтэц өөрчлөгдөх тусам хөдөлмөрийн зах зээлтэй уялдаад эрэлт хэрэгцээтэй мэргэжилтэй нийцүүлэн Боловсролын зээлийн сангийн стратегийг тодорхойлох ёстой. Боловсролын зээлийн сангийн санхүүжилтийн 35-45 хувь нь Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит тэтгэлэгт буюу бакалаврын боловсрол эзэмшихэд олгогдож байна. Гэтэл дэлхийн 100 топ сургуульд тэнцсэн хүүхдэд зээл хэлбэрээр олгогдож байна. Энэ нь харьцангуй ялгаатай байдал үүсээд байгаа юм. Мөн өндөр мөнгөн дүнгээр буюу 100-200 мянган ам. долларын зээл авсан оюутан бакалавраа төгсч ирээд зээлийг эргэн төлөх нь асуудалтай. Ер нь дөнгөж бакалаврын түвшний боловсрол эзэмшээд өндөр хэмжээний зээл төлөх нь хэцүү учраас зээлийн эргэн төлөлт ч тааруу явж ирсэнтэй холбоотой байх.
Тэгэхээр бакалаврын түвшинд эргэн төлөгдөх нөхцөлгүйгээр тэтгэлэг, магистр, доктор буюу ахисан түвшинд зээл олгохоор зохицуулах нь зөв байна. Өөрөөр хэлбэл, ахисан түвшинд зээлээр суралцагч санхүүгийн хувьд зээлийг эргэн төлөх боломжтой болсон байна. Хоёрдугаарт, гадаадын их, дээд сургуульд суралцах хүүхдийн сонгон шалгаруулалтыг эрэмбэ, ерөнхий тест явуулж шалгаруулж байна. Зөвхөн эрэмбийг харах нь өрөөсгөл учраас тухайн хүүхэд өөрсийн санаачлагаар тэтгэлэг авсан бол үнэлэгдэж, оноожуулалтад нь ордог байх ёстой. Мөн тухайн сургуулийн төлбөрийн хэмжээг оноожуулалтад тусгах нь зөв хэмээн үзэж байна. Яагаад гэвэл зарим сургууль эрэмбэ нь ойролцоо атлаа хэд дахин илүү төлбөртэй байх тохиолдол байдаг. Жишээлбэл, АНУ-ын Стэнфордын Их сургуульд 200 мянган ам.доллараар суралцуулахаар нэг хүүхэд явуулах нь уу эсвэл эрэмбээрээ ойролцоо Токиогийн их сургуульд яг энэ төсвөөр 10 хүүхэд суралцуулах уу гэдгийг бололцох ёстой. Энэ мэт уялдааг оноожуулалтад шингээж өгч байж, харилцан ашигтай, хүртээмжтэй зээлийн олголтыг шинэчлэн хэрэгжүүлэх боломжтой хэмээн үзсэн.
- Төрийн албан хаагчдыг мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэхэд зээлийн сангаас тэтгэлэг өгч болох уу?
- Төрийн албан хаагчдыг бодлогоор дэмжин чадавхжуулах хүрээнд гадаад болон дотоодын сургалтын байгууллагад магистр, докторын үндсэн хөтөлбөрт хамруулах боломжийг бүрдүүлнэ. Мөн шаардлагатай тохиолдолд гадаад хэлний бэлтгэлд хамруулах боломжийг олгоно. Түүнээс гадаадад суралцаад төгссөн хүүхэд тухайн орондоо ажлын туршлага хуримтлуулж ирэх боломжийг олгох уян хатан зохицуулалтыг тусгалаа. Хэрвээ эргэн ирэхгүй бол тэтгэлэг зээл хэлбэрт шилжиж, эргэн төлөгдөх нөхцөлттэй байна. Тухайн суралцагч энэ бүхнээ бүрэн ялгаж ойлгосон байхын тулд журмын шинэчлэл мөн чиглэж байна. Мөн зорилтот бүлэгт чиглэсэн буцалтгүй тусламжаар суралцах боломжийг журамд тусгах ёстой юм.
-Зээлийн эргэн төлөлтөөр дараагийн зээлийг олгох зарчмаар төсөвлөсөн. Тэгэхээр зээлийн эргэн төлөлтийг сайжруулахад хэрхэн анхаарч ажиллах вэ?
- 2025 оны улсын төсөвт Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаанд 158,4 тэрбум төгрөг төсөвлөгдсөн. Түүний 33,6 тэрбум нь зээлийн эргэн төлөлтөөс санхүүжихээр тусгасан. Өөрөөр хэлбэл, эргэн төлөлт заавал хийгдэж байж Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулна. Зээлийн эргэн төлөлт хийгдэхгүй бол дотоодын их,дээд сургуульд суралцагч хүүхдүүд Монгол банкны хар жагсаалтад бичигддэг. Харин гадаадад суралцахаар зээл аваад эргэн төлөлт хийгээдгүй бол энэ хар жагсаалтад ордоггүй. Энэ ялгавартай байдлыг халах хэрэгтэй учраас журмын төсөлд санал тусгасан байгаа. Зээлийн эргэн төлөлтийг сайжруулах, зээлийн санг шударга ёсны зарчимд нийцүүлэхийн тулд шинэчлэл хийхээр саналыг боловсруулсан юм.
Сэтгэгдэл
Боловсрол судлаач [103.57.94.123] 2025-04-02 12:22:01
БЗС-ийн зээлийн сан жил бүр журам шинэчилж, шинэчлэх тоолонд сайн муу олон туршилт хийсэн. Зарим нь амьдралд нийцэхгүй болонгуут дараа жил нь өөрчилдөг. Хамгийн гачлантай нь сайжруулж зассан хир нь хуучин журам нь хуучин тухайн жилийн хүүхдүүдэдээ хэвээр үйлчилнэ, шинэ журам нь шинэдээ үйлчилнэ гээд ажлаа хялбарчилдагаас болоод хэсэг хүүхэд байнга хохирох болгодог. Эрх зүйн баримт бичгийг сайжруулж буй бол хүүхдүүдийн эрх зүйн байдлыг дордуулахгүй байхаар журамлах нь гол шаардлага байдаг олон улсын жишиг байна. Энэ байдлаа яааж хэзээ засах юм бэ?
Судлаач [103.57.94.123] 2025-04-02 12:24:18
Энэ бол журам боловсруулахдаа эрх зүйн байдлыг дордуулахгүй байх тухай эрх зүйн суурь зарчмыг мөрдөхгүй байгаа асуудал юм. Эрх зүйн байдлыг дордуулахгүй байх нь зөвхөн эрүүгийн хуульд хэрэглэдэг зарчим биш. Энэ эрх зүйн зарчим. хэрэв хуучин журам алдаатай буруу болсноос үүдэн өөрчлөлт хийж буй бол хуучин журмын тэр алдаатай байдлыг зассан шинэ журам яагаад хуучин хүүхэддээ үйлчлэх ёстой юм бэ?
Зочин [103.57.93.244] 2025-04-01 15:48:49
Монголчууд аа, АНУ-д байгаа монголчуудыг судлаач ээ! АНУ-д байгаа монголчууд их аз жаргалтай байх юм.
Судлаач [202.126.90.24] 2025-04-01 17:25:32
Боловсролын салбарын бодлого байхгуй байж сан яриад нэмэргуй. Тогтолцоогоор нь харж чадах улс терч гарч ирж байж л асуудал шийдэгдэнэ. Ундэсний боловсролоо дэмжиж херенге оруулалт хийх нь чухал!
Зочин [202.126.88.183] 2025-04-01 14:54:54
Боловсролын зээл чинь суралцаж ирээд 5 жил тогтвор суурьшилтай ажиллавал зээлэнс чөлөөлнө гэсэн бас нэгэн болзолтой явж ирсэн шүү. Гэрээ байгуулсан гарчиг нь зээл гэж байгаа гэсэн муйхар шахмлтаар зээл төлүүлэх гэж шахдаг нь буруу. Мөнгө авчихаад үүргээ биелүүлээгүй хүмүүсээр мөнгийг төлүүлэх нь зөв. Үүргээ биелүүлээд ирээд 5 аас дээш жил ажиллаж байгаа улсуудад төр зохих хэмжээний хөнгөлөлт үзүүлэх ёстой. Ер нь энэ асуудлыг эзэнрүйдүүлсэн, хяналт шалгалтыг орхигдуулсан. Цаг тухайд нь тооцоо тооллогоо хийгээгүй , зальтан луйварчидад боломж олгосон гээд төрд өөрт нь маш их буруу бий. Төр ч үүнийгээ хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Тийм учир төр хөнгөлөлт үзүүлэх асуудлыг зайлшгүй авч үзэх ёстой.
Зочин [122.201.19.4] 2025-04-01 11:23:23
Ерөнхий сайд нь эдийн засгийн асуудлаараа гадаад хүнээс, хууль зүйн сайд нь мөн адил (герман нөхрөөс) зөвлөгөө авдаг баймааргүй байна. Үүнд гадны бодлого, эрх ашиг явж л байгааг эрх биш ухаармаар байна. Улс оронд хар хайрцагны бодлого гэж байх ёстой. Топ сургуулиудад тухайн орны бодлогыг тодорхойлоход оролцдог том эрдэмтэд багшилдаг, тэднээс ном сонсоно гэдэг нь тухайн орны баримталж буй бодлого, хэрэгжүүлж буй арга хэмжээг сууриар нь буюу шинжлэх ухааны үндэслэлтэй сурч мэдэж вана гэсэн үг. Тэгэхээр эрэлттэй, тэргүүлэх мэргэжил гэж хэт туйлширахгүй, харин ч олон улсын түвшинд улс орны эрх ашиг, улсаа төлөөөлөн ажиллах хуульч, эдийн засагч монголд эрэлттэй байна.
Зочин [122.201.19.4] 2025-04-01 11:02:35
Монголд олон улсын түвшинд ажиллах өндөр түвшний хуульч, эдийн засагч үнэхээр үгүйлэгдэж байна. Энэ түвшний мэргэжилтэнг эхний TOP 5 сургуульд бэлдэж байна. Тэдгээрийн төгсөгчид олон улсын түвшинд бодлого тодорхойлох, шийдвэр гаргахад холбоо тогтоож хамтран ажиллаж байгаа харагддаг. Аль болох олон монгол оюутныг эдгээр сургуульд бодлогоор сургах хэрэгтэй. Эхний 10-аас хойших сургуулиуд хоорондоо нэг их ялгагдахгүй, бараг адил даа. Бээжин, Сөүл, Токиогийн их сургууль л гэж байна, тухайн улсдаа л юу вэ гэхээс үнэндээ баруунд нэг их үнэлдэггүй л юм даа. Үүнийг эрх биш Харвард төгссөн гээд байгаа нөхөр гадарлаж байгаа байлгүй дээ.