Коронавирусийн голомт болох БНХАУ-ын Ухань хотын ойролцоох Хунань мужид шувууны H5N1 ханиад дэгдсэн байна. “Шаоянь хотын Шуанчинь дүүргийн нэг фермд шувууны ханиадны вирус илэрсэн. Тус фермийн 7850 тахианаас 4500 нь уг вирусийн халдвараар үхээд байна. Халдвар тарсны дараа орон нутгийн эрх баригчид нийт 17828 шувууг устгаад байна” гэж Хятадын Хөдөө аж ахуйн яам өчигдөр мэдээлсэн байна. Одоогоор H5N1 вирус хүнд халдсан тохиолдол илрээгүй байгаа гэнэ.

Уг вирус нь шувуунд үхлийн аюултайгаас гадна шувуунаас хүнд халддаг. 1996 онд анх Хятадад илэрч байжээ. Хүнээс хүнд халдах боломжтой хэдий ч маш ховор тохиолддог гэж ДЭМБ (Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага) мэдээлсэн байна. Өөрөөр хэлбэл халдвар авсан шувуутай ойр байсан хүмүүст эрсдэлтэй ажээ. 1996 онд БНХАУ-д анх илэрсэн шувууны томуугийн улмаас 2003-2019 онд H5N1 вирусийн халдвар авсан 861 хүний 455 нь нас баржээ.

Шувууны томуу нь дэлхий нийтэд өргөн тархсан амьсгалын замын халдварт өвчин юм. Энэ өвчнөөр богино хугацаанд олон хүн өвчилж, жил бүр томуугийн вирусийн еөр өөр хэв шинжээр үүсгэгдсэн дэгдэлт гардгаараа бусад халдваруудаас ялгаатай. Томуугийн вирус онц хувьсамтгай шинж чанартай бөгөөд түүний эвцэлдэн нэгдсэн хэв шинжийн вирусийн халдвар хүн амын дунд тархсан тохиолдолд цар тахал гарах боломжтой юм.

Сүүлийн үед Азийн орнуудад тархаад байгаа шувууны томуугийн A/H5N1/ хэв шинж нь хүний томуугийн бусад вирусүүдтэй генийн солилцоо хийж, халдвар хүнээс хүнд тархаж эхэлбэл томуугийн цар тахлын түгшүүрийг төрүүлнэ гэж эрдэмтэд, судлаачид үзэж байна.

2004 оны 3 сарын 3 өдрийн байдлаар Камбож, Хятад, Лаос, Тайланд, Вьетнам зэрэг Азийн орнуудад болон АНУ-д тахиа шувууны аж ахуйд дэгдээд байгаа шувууны томуугийн А вирусын H5N1 хэв шинжийн халдвараар Вьетнамд 23 хүн өвчилснөөс 15 нь, Тайландад 10 хүнээс 7 нь нас барж олон сая шувуу устгагдаад байна.

Шалтгаан. Томуугийн вирус нь ортомиксовирусийн төрөлд хамаарах ба дотроо A, В, С гэсэн 3 хэв шинжтэй. Томуугийн А вирус нь гадна бүрхүүлийнхээ гемаглютинин (Н) нейраминадаза (N) гэсэн уургийн бүтцээрээ хэв шинжүүдэд хуваагддаг. Томуугийн А вирус нь шувуу, гахай, адуу зэрэг амьтдыг халдварлуулна. Томуугийн А вирусын дийлэнх нь шувуунд өвчлөл үүсгэж, харин гемаглютинин уургийн Н1, Н2, НЗ, нейраминадаза уургийн N1, N2 хэв шинжүүдийг агуулсан вирус нь хүн амын дунд ихээр тархаж өвчлөл үүсгэдэг байна. Шувууны томуугийн A вирус нь Н5, Н7 уургийн бүтэц бүхий хэв шинж нь эмгэг төрүүлэх буюу хоруу чанар өндөртэй вируст тооцогддог. Шувууны томуугийн вирусийн A/H5N1/ хэв шинжийг анх 1961 онд Өмнөд Африкад шувуунаас ялгасан.

Сүүлийн үед Азийн орнуудад өвчлөл үүсгээд байгаа шувууны томуугийн A/H5N1/ хэв шинжийн вирус дараах хэд хэдэн онцлогтой байна.

Үүнд:
- Энэ хэв шинжийн вирус нь зөвхөн шувууны томуугийн вирусийг генийн бүтэцтэй боловч хүнээс хүнд халдварлах шинэ хэв шинжид хувьсаж болох юм

- Н5И1 хэв шинж нв дотроо хэд хэдэн төрөлтэй, тухайлбал Өмнөд Солонгос болон Вьетнамд гарч буй шувууны томуугийн Н5И1 хэв шинжийн вирусын генийн дараалал хороондоо ялгаатай байна

Тархвар зүй. Шувууны томуугийн А вирусын халдвар дэлхийд өргөн тархсан халдварын нэг, 100 гаруй жилийн өмнө анх удаа Италид оношлогдсон.

20-р зуунд дэлхийд хүнээс хүнд халддаг томуугийн гурван удаагийн цар тахал дэлгэрсэн.
- 1918-1919 онуудад “Испанийн томуу” нэртэй томуугийн А вирусийн H1N1 хэв шинжээр үүсгэгдсэн цар тахлын үед олон сая хүн өвчилж

40 орчим сая хүн нас барж байсан

- 1957-1958 онд “Азийн томуу” нэртэй томуугийн А вирусийн H2N2 хэв шинжээр цар тахлын үед АНУ-д 70 хүн нас барж байсан

- 1968-1969 онд Гонконгийн томуу” нэртэй томуугийн А вирусын H3N2 үүсгэгдсэн цар тахлын үед зөвхөн АНУ-д 34000 хүн нас барсан

Түүнчлэн 1977-1978 онд “Оросын томуу" нэртэйгээр гарсан томуугийн тахалд дэгдэлтийн үүсгэгч нь 27-30 жилийн өмне гарч байсан A/H5N2/ вирус байв.

Гонконгод 1997 оны 12-р сард шувууны томуугийн А вирусийн H5N1 хэв шинжээр үүсгэгдсэн дэгдэлт шувууны дунд гарч халдвар шувуунаас хүнд дамжин 18 хүн өвчилж 6 нь нас барж, 1,5 сая тахиа устгагджээ. 2003 оны 2-р сард Гонконгод H5N1 вирусын халдвараар 2 хүн өвчилж 1 хүн, Нидерланд улсад шувууны томуугийн H7N7 вирусээр үүсгэгдсэн дэгдэлтийн үед 83 хүн өвчилж 1 хүн тус тус нас барсан. H5N1 вирусын халдварын үед өвчин гэнэт огцом эхэлж, өндөр халуурч бараг цөмөөрөө үхэл эндэгдлээр төгсөх онцлогтой.

Шувууны томуугийн вирусийн байнгын халдаагч нь нүүдлийн шувууд, түүний дотор зэрлэг нугас бөгөөд тэдгээр нь уг халдварт тэсвэртэй. Харин гэрийн тэжээмэл шувуу, тухайлбал тахиа, цацагт хяруул өвчилж үхэх нь элбэг.

Дэлхий дахинд гарсан өндөр хоруу чанартай шувууны томуугийн дэгдэлтүүд

Томуугаар өвчилсөн шувууны салс, сангасанд вирус агуулагдана. Бохирлогдсон хоол хүнс, эд юмс, хувцас, тээврийн хэрэгслээр дамжин хавьтлын замаар шувууны аж ахуйнуудад халдвар маш богино хугацаанд тархана.

Томуугийн вирус нь хүйтэнд тэсвэртэй. Хүйтэн нөхцөлд эд юмсын гадаргууд 3 cap усанд 4-5 хоног, 0 хэмийн дулаанд 1 cap ба түүнээс дээш хоног амьдрах чадвартай. Харин өндөр температурт мэдрэг, 56 хэмийн халуунд 3 цаг, 60 хэмд 30 минутын дотор үхнэ. Түүнчлэн хлор агуулсан халдваргүйтэл, ариутгалын бодист мэдрэг.

Шувууны томуугийн вирус шувуунаас шувуунд, шувуунаас хүнд халдварлана.

Хүнээс хүнд халдварласан тохиолдол одоогоор батлагдаагүй байна.

Халдварын голомттой аж ахуйд хөл хорио тавьж, халдварлагдсан шувуудыг алж, устгах нь халдвар тархахаас сэргийлэх чухал арга хэмжээ юм. Уг арга хэмжээг аваагүй тохиолдолд дэгдэлт хэдэн жилээр ч үргэлжилдэг болохыг Мексикт 1992 онд H5N2 вирусээр үүсгэдсэн дэгдэлт тодорхой харуулсан.

Эмнэлзүй. Шувууны томуугийн халдварын үед томуу өвчний үндсэн шинж болох өвчин гэнэт эхэлж өндөр халуурах (38-40 хэм), ханиах, хоолой аргах, өвдөх, булчин махаар чинэрч өвдөх, нүдний салст үрэвсэх, бие сульдах зэрэг шинжүүд илэрч богино хугацаанд уушгины үрэвсэл, амьсгалын дистресс хамшинжээр хүндэрч нас бардаг.

Эмчилгээ. Вирусийн эсрэг бэлдмэл (озөлтамавир, занамавир) хэрэглэнэ. Хатгаа болон дутлын эсрэг эмчилгээг шинж тэмдгийн дагуу хийнэ.

Тэмцэх, сэргийлэх арга хэмжээ. Шувууны томуу өвчинтэй тэмцэх, сэргийлэх арга хэмжээний тухай Эрүүл мэндийн сайдын 2004 оны 45 дугаар тушаал, Томуу өвчний цар тахалтай тэмцэх, сэргийлэх тухай Эрүүл мэндийн сайдын 2004 оны 36 дугаар тушаал болон хүн, мал эмнэлэг, мэргэжлийн бусад байгууллагууд. ас батлан гаргасан заавар, журмуудыг мөрдөнө.