"Цензургүй яриа" нэвтрүүлгийн зочноор "Страто" ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал А.Баттүшиг, "Хуулийн хөтөч" нөхөрлөлийн хуульч, өмгөөлөгч С.Баярмаа нар оролцлоо. Тэдний ярилцлагаас онцлох 10 ишлэлийг хүргэж байна.

"Страто" ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал А.Баттүшиг:

Ишлэл 1. АМНАТ-ийн хууль батлагдсаны дараа “Страто” компанийн үйл ажиллагаа 2019 оны арваннэгдүгээр сард бүрэн зогссон. Тухайн үед 100 гаруй хүн ажилладаг байсан бол одоогийн байдлаар таван хүн ажиллаж байна. Сүүлийн үед хэвлэл мэдээллээр манай компанийн талаар “Үйл ажиллагаа нь хэвийн явагдаж байна, байгаль орчинд болон улсад хохирол учруулж байна, сумдын Засаг дарга нарыг улс төрчдөөр дарамтлуулсан” гэх мэт буруу, ташаа мэдээллийг олон нийтэд хүргэх боллоо. Энэ асуудлаар цагдаад гомдол гаргасан. Албан ёсоор хэлэхэд манай компани өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сараас тээвэрлэлт хйигээгүй, үйл ажиллагаа бүрэн зогссон. Ийм байхад энэ мэт гүтгэлэгүүд ирж байгааг улс төржилт гэж харж байна.

“НИЙТ 20-30 ҮЙЛДВЭР ХААЛГАА БАРЬСАН”

Ишлэл 2. Анх төслөө эхлүүлж байхад АМНАТ-ыг боловсруулах, нүүрс баяжуулах үйлдвэрүүд төлдөггүй байсан. Төслөө хэрэгжүүлж, үйлдвэр барих явцад Ашигт малтмалын тухай хуульд өөрчлөлт орсон. Ямар өөрчлөлт орсон бэ гэхээр боловсруулах үйлдвэрүүд АМНАТ-ийг төлөхөөр болов. Үүнийг хүмүүс сайн ойлгохгүй байгаа юм. Борлуулалтын үнэ дээр таван хувийн татвар нэмэгдсэн. Бага юм шиг сонсогдож магадгүй. Гэхдээ сайн бодоод үзвэл борлуулалтын үнэд нүүрсний худалдан авах үнэ, тээврийн үнэ, цалин, тог цахилгаан, ус гэх мэт бүх зардал ордог. Энэ бүх зардлууд дээр таван хувийн татвар нэмэгдэж байна гэсэн үг. Нүүрсээ худалдан авч, тээвэрлэж, боловсруулж, экспортлоод таван ам.доллар олъё гэсэн тооцоо байлаа гэж үзэхэд долоон ам.доллларын татвар ирж байгаа юм. Ийм тохиолдолд манай үйл ажиллагаа хасах руу орно. Хоёр ам.долларын алдагдалтай болно гэсэн үг. Нүүрс боловсруулах үйлдвэр, төмрийн хүдэр боловсруулах үйлдвэр, жонш боловсруулах үйлдвэрүүд гээд нийт 20-30 үйлдвэр хаалгаа барьсан.

“ТАВАНТОЛГОЙН АСУУДАЛ СӨХӨГДӨЖ ЭХЛЭХЭЭР З.ЭНХБОЛД РУУ ИРЭХ ДАЙРАЛТ ИХСЭЖ БАЙНА”

Ишлэл 3. “Страто” компани АН-ын даргын ахлах зөвлөх З.Энхболдтой ямар ч хамааралгүй. Гүтгэлэгүүдийг харахад миний бие Зандаахүүгийн Хишигтогтохтой найз болохоор түүгээр дамжуулан хамаатуулах гэж оролдож байна. Зандаахүүгийн Хишигтогтох “Страто” компаниас хувь эзэмшдэггүй, өдөр тутмын үйл ажиллагаанд оролцдоггүй, хөрөнгө оруулаагүй, хувь авдаггүй. Энэ асуудлаар АТГ-д гэрчийн мэдүүлэг өгсөн. “Страто” компанийг З.Энхболдтой холбож байгаа нь улс төрийн шинж чанартай. Сонгууль ойртож байна. Энэ хүнийг УИХ-д оруулахгүй гэсэн бодлоготой улс төрийн намууд, бизнесийн бүлэглэлүүд байх шиг байна. Бид мэдэж байгаа шүү дээ. Н.Энхбаярыг улс төрөөс “зайлуулах” ямар их хүчин чармайлт гаргаж байсан билээ. Түүний дараа Оюутолгойн гэрээ зурагдсан. Одоо Тавантолгойн асуудал сөхөгдөж эхлэхээр З.Энхболд руу ирэх дайралт ихсэж байна.

Ишлэл 4. Анх энэ бизнесийг эхэлж байхад нэг хуулийн заалтыг миний бие удирдамж болгож байсан. Тэр нь Ашигт малтмалын тухай хуулийн 35.11 “Олборлосон, баяжуулсан, хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүнийг Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж байгаа боловсруулах үйлдвэрт тэргүүн ээлжинд зах зээлийн үнээр нийлүүлнэ”. Хувийн болон төрийн компаниуд Монгол Улсад баяжуулах үйлдвэр байх юм бол тэргүүн ээлжинд зах зээлийн үнээр нийлүүлэх үүрэгтэй.

“ЭРДЭНЭС ТАВАНТОЛГОЙ”ХК -ИАС НҮҮРС АВДАГ ХОЁР МОНГОЛ КОМПАНИЙ НЭГ НЬ “СТРАТО” ХХК

Ишлэл 5. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК тендэр зарлаж, нүүрсээ борлуулдаг. “Страто” компани уг тендэрт оролцож, гэрээ байгуулсан. 2019 оны дөрөвдүгээр сард хоёр компани оролцож, үнэ хаялцаад 72 ам.доллароор нүүрс авахаар болсон. Тухайн үед зах зээлийн үнээр бусад компаниудтай хийсэн гэрээ нь 70 ам.доллар байсан. Бид үнэ хаялцаж 72 ам.доллар болгосон юм. “Эрдэнэс Тавантолгой”ХК-иас нүүрс авдаг хоёр Монгол компани байдаг бөгөөд нэг нь “Страто”ХХК , нөгөө нь “Их говийн илч”ХХК . Бусад нь түүхийгээр нь гадагш гаргадаг экспортийн гэрээтэй Хятад компаниуд. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК 60 гаруй компанитай нүүрс худалдах, худалдан авах гэрээтэй. Үүнээс “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-тай хоёр ААН нь дотоодын гэрээтэй бусад нь гадаад худалдааны гэрээтэй байдаг.

"Хуулийн хөтөч" нөхөрлөлийн хуульч, өмгөөлөгч С.Баярмаа

“Ашигт малтмал ашигласан этгээд АМНАТ төлөгч байна гэдэг заалтаа илүү нарийвчилж, задаргаад үг, өгүүлбэрийг нь өөрчилсөн. Ийнхүү дахин баталсан”

Ишлэл 1. 2006 оны Ашигт малтмалын тухай хууль өнөөдрийг хүртэл хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа. 2019 оны гуравдугаар сарын 26-ны өдөр Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт орсон. Энэ нэмэлт өөрчлөлтөөр өмнө нь Ашигт малтмалын ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй буюу олборлогч этгээд ганц удаа төлдөг байсан АМНАТ-ыг ашигласан этгээд шат дамжлаг бүртээ заавал төлөхөөр оруулж өгсөн байдаг. Миний бие Монгол Улсын иргэн хүний хувиар Үндсэн Хуулийн цэцэд гомдол гаргасан. Энэ гомдол, мэдээллийг 2019 оны зургаадугаар сард Үндсэн Хуулийн дунд суудлын хуралдаанаар хэлэлцээд АМНАТ-ыг ашигласан этгээд төлдөг болсон нь “Үндсэн Хуулийн 19.1, тавдугаар зүйлийн дөрөв дэх хэсгийн заалтуудыг зөрчсөн байна” гэсэн дүгнэлт гарсан. Энэ дүгнэлтийг УИХ-д хүргүүлсэн. Харамсалтай нь УИХ хүлээж аваагүй учир Үндсэн Хуулийн Их суудлын хуралдаанаар 2019 оны аравдугаар сарын 30-ны өдөр дахин хэлэлцсэн. Үндсэн Хууль зөрчсөн болохыг тогтоосон тогтоол гаргаж, тухайн хуулийн заалтууд хүчингүй болсон. Хүчингүй болсон хуулийн заалтыг УИХ Дэгийн тухай хуульд заасны дагуу ҮХЦ-ийн шийдвэрт болон Үндсэн Хуульд нийцүүлэн засварлах үүрэгтэй байдаг. Харамсалтай нь ашигт малтмал ашигласан этгээд АМНАТ төлөгч байна гэдэг заалтаа илүү нарийвчилж, задаргаад үг, өгүүлбэрийг нь өөрчилсөн. Ийнхүү дахин баталсан.

ӨНӨӨДРИЙН БАЙДЛААР ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ЯВУУЛЖ БАЙГАА ӨӨРИЙН ОРДГҮЙ БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭР БАЙХГҮЙ

Ишлэл 2. Монгол Улсын хэмжээнд ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлгүй буюу олборлогч этгээдээс ашигт малтмалаа худалдан авч, боловсруулдаг нийт 39 үйлдвэр байдаг. Үүнээс ес нь нүүрс угаах үйлдвэр. Бусад нь төмөр, жоншны үйлдвэр юм. Эдгээр 39 үйлдвэр худалдаж авсан, дахин боловсруулж ашигласан, өсөн нэмэгдэх АМНАТ гэх гурван байдлаар шат дамжлаг бүрт АМНАТ төлөхөөр болж байгаа юм. Энэ нь Ашигт малтмалын тухай хуульд зааснаар нийт 6.5-8.2 орчим ам.долларын АМНАТ нэмэгдэнэ гэсэн үг. Хувиар илэрхийлбэл 8-10.5 хувь хүртэл АМНАТ гарч ирнэ. Ийм нөхцөлд дотоодын боловсруулах үйлдвэрүүд үйл ажиллагаа явуулах ямар ч боломжгүй. Өнөөдрийн байдлаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа өөрийн ордгүй боловсруулах үйлдвэр байхгүй. Бүгд зогссон.

“БАЯЖУУЛАХ ҮЙЛДВЭРИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ АМНАТ-ЫН ТАТВАРЫН БОДЛОГООР ДАРАМТЛАЖ БАЙНА”

Ишлэл 3. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн орд газраас урагш Баяннуурт 27 үйлдвэр байдаг. Эдгээр нь зөвхөн Тавантолгойн орд газрын нүүрсийг угаан баяжуулах зорилготой байгуулагдсан үйлдвэрүүд юм. Эдгээр үйлдвэрүүд Монгол Улсад нэмүү өртөг шингээхгүй, ажлын байр бий болгохгүй, НӨАТ төлөхгүй, АМНАТ төлөхгүй түүхийгээр нүүрсийг нь ачиж, угаан баяжуулж байна. Гэтэл Монгол Улсад баяжуулах үйлдвэр үйл ажиллагаагаа явуулья гэхээр нөгөө есөн үйлдвэрээ АМНАТ-ын татварын бодлогоор дарамталдаг. Ингэснээр эдгээр үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагаа явахгүй болсон. Иймд Баяннуурын үйлдвэрүүдэд нүүрс баяжуулья гэсэн сонирхол шууд утгаараа харагдаж байгаа юм.

Ишлэл 4. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-тай хамтарч ажиллах хугацаанд болон судалгааны ажлын хүрээнд гадаадын экспортын гэрээг харахад “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК гадаад болон дотоод компанитай хийдэг хоёр төсөлтэй. Гэрээний есдүгээр зүйл дээр жишээ нь, “Чалко” компани 63,4 ам.доллароор нүүрс худалдаж авлаа гэхэд гадны компани учир НӨАТ, АМНАТ төлөхгүй. Бүх гаалийн татвар, төлбөр хураамжийг “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК хариуцна. Харин дотоодын компаниуд буюу “Их говийн илч” ХХК болон “Страто” ХХК-тай хийж байгаа гэрээний есдүгээр зүйлд НӨАТ-ын 10 хувь төлнө, АМНАТ-ыг худалдан авагч компани өөрөө хариуцна. Гаалийн татвар, холбогдох бүх зардлыг худалдан авагч хариуцна гэж заасан. Ийм эрс тэс, ялгаатай гэрээтэй. Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлд заасан хуулийн өөрчлөлт болон “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК гэрээний холбогдох зүйл, заалтуудаар ийм байна гээд зохицуулсан нь Үндсэн Хуульд заасан “Хувийн хэвшлийн эдийн засгийг хөгжүүлэх боломжийг хангана” гэдэг заалтын эсрэг үйл ажиллагаа болж байгаа юм.

“ГАДНЫ КОМПАНИЙГ ТААТАЙ БОДЛОГООР ХАНГАДАГ НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ ҮҮСЧИХЛЭЭ”

Ишлэл 5. Үндсэн Хуулийн заалтаар хувийн хэвшлийн эдийн засгийг хөгжих боломжоор нь хангах ёстой. Гэтэл гадаадын компани нь давуу нөхцөлтэй, дотоодын компани нүүрс худалдаж авахад нэмэлт татварын дарамтыг үүсгэсэн нөхцөлтэй. Энэ байдал хангалттай баримтуудаар нотлогддог. Манай Үндсэн Хуулийн бодлого бол дотоодын компанийг дэмжих, таатай нөхцөлөөр хангах юм. Гэтэл амьдрал дээр хэрэгжихдээ эсрэгээрээ байна. Гадны компанийг таатай бодлогоор хангадаг нөхцөл байдал үүсчихлээ. Үүнийг ҮХЦ-ээс юу гэж дүгнэсэн бэ гэхээр “Үндэсний эдийн засгийн аюулгүй байдалд сөргөөр нөлөөлөх зохицуулалт болсон байна” гэдэг. Би хуульч хүнийхээ хувьд үүнтэй санал нэгдэж байна. Үндэсний эдийн засгийн аюулгүй байдалд сөргөөр нөлөөлнө гэдэг чинь хатуу үг шүү дээ. Үүнийг УИХ –ын гишүүд яаж ойлгодгыг сайн мэдэхгүй.