Манай улсад Коронавирусын улмаас хорио цээр тогтоод 100 гаруй хонож байна. Энэ хугацаанд аж ахуй нэгж болон хувийн хэвшил эдийн засгийн хүнд байдалд орж эхэлсэн.Тэд өөрсдөөсөө шалтгаалах бүхий л зүйлийг хийж нөхцөл боломжоо дайчилж ирсэн. Одоо төрөөс ААН болон иргэдийнхээ ажлын байрыг хамгаалахад чиглэсэн оновчтой шийдвэр гараасай гэдгийг иргэн бүхэн хүсэж байгаа. Гэвч гаргасан шийдвэр нь тэр бүр байндаа тусахгүй байна.

Ажилгүйдлын түвшингийн хувьд таван хүн тутмын нэг нь ажилгүй болохоор байгаа бөгөөд ойролцоогоор 50 орчим мянган хүн ажилгүйчдийн эгнээ рүү шилжиж байна. Дөрөвдүгээр сарын дунд үеэс эхлээд Монголын эдийн засгийн шинэ цикль эхэлдэг. Ерөнхийдөө 4-10 сар хүртэл эдийн засгийн гол салбарууд ажиллаж, 10-4 дүгээр сар хүртэл уналтад ордог. Иймээс компаниуд урт хугацаатай,хөнгөлөлттэй зээлийг хүсэж байгаа. Гэвч зээлийн хүүгийн дарамт өндөр тул компани дангаараа даван туулж чадахгүй. Иймд төр засгаас төсвийн тодотголтой холбоотой их хэмжээний үргүй зардлаа танаад хөнгөлөлттэй зээл болгож, ЖДҮ-гийн зээл болон ипотекийн зээлээ санхүүжүүлах шаардлагатай. Дотоодын хүнс үйлдвэрлэлээ дэмжих хэрэгтэй. Энэ хямралыг хувийн хэвшил дангаараа даван туулж чадахгүй учраас төр хамтраад ухаалаг шийдвэр гаргаж, даван туулах шаардлагатай гэдгийг эдийн засагчид хэлж байна.

2020 ОНЫ ЭХНИЙ ХАГАС ЖИЛД КОМПАНИУДЫН ОРЛОГО НЬ БУУРЧЭЭ

2020 оны гуравдугаар сард МҮХАҮТ-ын гишүүн болон гишүүн бус 1100 аж ахуйн нэгжийг судалгаанд хамруулжээ. Оролцогсдын 67 хувь нь Улаанбаатар хот, 33 хувь нь орон нутагт үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн нэгжүүд хамрагдсан байна. Компаниудыг салбараар ангилан харвал 25 хувь нь худалдаа, 22 хувь нь үйлчилгээ, 11 хувь нь хүнсний үйлдвэрлэлийн салбарын аж ахуйн нэгжүүд байсан.

Орлогын нөлөө: 2020 оны эхний хагас жилд компаниудын орлого буурчээ. Орлогын нөлөөг салбараар тодруулан авч үзвэл аялал жуулчлал, боловсрол, тээвэр, үйлчилгээ, хөнгөн үйлдвэрлэл, худалдаа, хүнсний үйлдвэрлэлүүдийн салбарын бизнес эрхлэгчдийн 55 хувь нь орлогын хэмжээ 30 хувь ба түүнээс дээш хэмжээгээр буурсан байжээ.

Бизнесийн хүндрэл: Бизнест үүсээд буй хүндрэлийн 66 хувь нь зээлийн эргэн төлөлт, зээлийн хугацаа, зээлийн хүү нь хамгийн их хүндрэлийг бий болгожээ. Үүнээс 22 хувьд нь түрээсийн төлбөр, 9 хувь нь төрийн үйлчилгээ (мэргэжлийн зөвлөлүүдийн хурал, гадаад худалдаа, зөвшөөрөлтэй холбогдох)-ний хүнд суртал, гурван хувь нь санхүүгийн эх үүсвэр бага байгаа нь хүндрэл учруулжээ.

МЭРГЭЖИЛТЭЙ ЗАЛУУС АЖИЛГҮЙЧҮҮДИЙН ЭГНЭЭНД ОЛНООРОО ШИЛЖСЭЭР Л…

Хөдөлмөрийн зах зээл жил бүр хүрээгээ тэлдэг. Харин манай улсад ийм зүйл тун ховор байдаг. Их, дээд сургууль төгссөн залуус ажил олгогчдоос татгалзсан хариу сонсож, ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжиж байна. Энэ хавар олон мянган шинэ төгсөгч ажлын талбар дээр гарна. Гэвч тэд улсын эдийн засгийг чирэх ажиллах хүч болж чадах эсэх нь эргэлзээтэй. Учир нь манайд боловсон хүчин бэлдэж буй сургуулиуд, хөдөлмөрийн зах зээл хоорондын уялдаа маш сул.

Ажил хийж буй төгсөгчдийн 30.4 хувь нь эзэмшсэн мэргэжлийнхээ үр ашгийг мэдэрч чадалгүй өөр салбарт зүтгэж байна. Харин 10 орчим хувь нь боловсролынхоо түвшнээс доогуур ур чадвар шаарддаг худалдагч, зөөгч, бармен, үйлчлэгч зэрэг ажил хийдэг. Мэргэжилтэй залуус ажилгүйчүүдийн эгнээнд олноороо шилжиж, нийгмийн хамгийн сул дорой давхаргыг улам зузааруулж байгаа нь харамсалтай. Энэ байдал өнгөрсөн жилүүдээс өнөөдрийг хүртэл үргэлжилж байгаа. Төр засгаас өгсөн хоосон амлалт иргэдийг хоосон горьдлого руу түлхдэг. Эх баригч МАН аймаг бүрт нэг үйлдвэр барьж өгнө гэж амалсан. Гэвч бодит байдалд нэг ч үйлдвэр баригдаагүй өнөөдрийг хүрлээ.

АЖИЛГҮЙ БОЛСОН АЙЛ ӨРХҮҮДИЙН ХАМАГ АЧАА АХМАДУУДЫН ТЭТГЭВЭР ДЭЭР УНАВ

Эдийн засаг хүндэрч аж ахуй нэгж байгууллагууд ажилчдаа цомхотгож эхэлсэн. Ажилгүй болсон залуучууд амьдралаа залгуулах гэж аав, ээжийн тэтгэвэрт найдаж байна. Нэг хүний тэтгэврээр бүтэн бүл амьдралаа залгуулахад маш хүндрэлтэй. Ерөнхийдөө ажилгүй болсон айл өрхийн хамаг ачаа ахмадуудын тэтгэвэр төвлөрсөн. Одоогийн тэтгэврийн доод хэмжээ 350.0 мянга, дундаж тэтгэвэр 409.0 мянган төгрөг байгаа. Хэдийгээр тэтгэвэр нэмэгдсэн нэртэй боловч бодит амьдрал дээр хаанаа ч хүрэхгүй байгаа гэдгийг ахмадууд хэлж байна.

Дархан-Уул аймгийн иргэн Г.Харнүдэн “Сардаа 350 мянган төгрөгийн тэтгэврийн авдаг. Хоол ундаа авахаас илүүтэй даралтын эм, элэгний эм зэрэгтээ зарцуулаад бараг дуусдаг. Бага тэтгэвэр авдаг хүмүүс тэтгэврийн мөнгөөр амьдарна гэсэн ойлголт байхгүй. Ядаж тэтгэврийн доод хэмжээг 500 мянган төгрөг болгох хэрэгтэй. Өндөр тэтгэвэр авдаг, бага тэтгэвэр авдаг хүмүүс хоёр чинь тэнгэр газар шиг ялгаатай” гэв.

ХҮНСНИЙ ТАЛОН ӨГНӨ ГЭСЭН БОЛОВЧ ТАНИЛТАЙД НЬ ОЛДОЖ, ЯДАРСАН ЗУТАРСАНД НЬ ОЛДОГГҮЙ

Манай улс амьжиргааны түвшин доогуур иргэддээ хүнсний талон олгодог болоод багагүй хугацаа өнгөрсөн. 2013 оноос хойш хэрэгжиж эхэлсэн уг хөтөлбөрт одоогийн байдлаар 44325 өрх хамрагддаг байна. Өөрөөр хэлбэл, нийслэл болон орон нутгийн 44325 өрхийн 240 мянган иргэн хүнс, тэжээлийн эрхийн бичгээр амь зууж байгаа аж. Иргэд талоноороо мах, сүү, гурил, өндөг, хүнсний ногоо, хүүхдийн будаа, жимс жимсгэнэ зэрэг арван нэр төрлийн бараа худалдаж авах эрхтэй.

Ингэхдээ хүнсний талоныг хүүхдэд 8000, том хүнд 16000 төгрөгөөр тооцож, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн авдаг байна. Нэн ядуу, эмзэг бүлгийн гэх тодотголтой өрхийн амьжиргааны түвшин тогтоох судалгаагаар нийслэлд амьдарч байгаа өрх 310, орон нутгийн иргэн 291.5-аас доош үнэлгээтэй гарсан тохиолдолд хүнсний талон авдаг юм байна. Хүнсний талон хүрэх ёстой эзэндээ хүрч байгаа, эсэх нь эргэлзээтэй.

Олон хүүхэдтэй өрх толгойлсон, эрхэлсэн тодорхой ажилгүй, амьжиргааны түвшин доогуур болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд олгодог хүнсний талон очих ёстой эзэндээ хүрдэггүй гэх мэдээлэл бий.

Өрхийн амьжиргааны түвшин тогтоох судалгааг дөрвөн жилд нэг удаа явуулж, босго оноо ХХҮЕГ-т бодогдоод ийм айлууд талонд хамрагдана гэдэг юм байна. Хэрэв босго онооноос доош оноотой байх юм бол хүнсний талонд хамрагдах боломжтой юм. Хэдийгээр босго оноо нь доогуур ч хүнсний талон авч чадахгүй байгаа айлууд нийслэлд нэлээд бий гэдгийг албаны хүмүүс хэлж байна.

Эрхэлсэн тодорхой ажилгүй, хүүхдийн мөнгөнөөс өөр санхүүгийн үүсвэргүй иргэдээ амьжиргааны түвшин “аятайхан” гээд хүнсний талонаас хасаад байдаг улс манайхаас өөр байдаггүй. Харин амьдралын боломжтой хүмүүс хүнсний талонаар хүнс авдаг гэдгийг иргэд хэлж байна. Нэг үгээр хэлбэл танилтай хүнсний талон өгнө гэсэн боловч танилтайд нь олдож, ядарсан цутарсанд нь олдоггүй юм байна.