Өмнөд Африкт “Улс төрийн намуудын санхүүжилтийн тухай хууль”-аар сонгуулийн сурталчилгааны хандив, улс төрийн намуудад зарцуулах зардлыг зохицуулдаг. Өмнөд Африкийн Сонгуулийн хорооноос хянадаг Улс төрийн намын санхүүжилтийн тухай хууль нь янз бүрийн хязгаарлалт, ил тод байдлын шаардлагуудыг тогтоосноор сонгуулийн сурталчилгааны ажлын албан тушаалтнуудад үзүүлэхийг оролдож болох авлига болон бусад төрлийн зүй бус нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх зорилготой юм.

Гэвч Өмнөд Африкийн улс төрийн сонгуулийн кампанит ажлын санхүүжилтийн хуулиудад томоохон цоорхой байгаа нь Өмнөд Африкт засгийн газрын гүйцэтгэх засаглалын томилгоо хэрхэн явагддагтай холбоотой ер бусын онцлогоос үүдэлтэй юм. Бусад олон эрх мэдлээс ялгаатай нь Өмнөд Африкт гүйцэтгэх засаглалд (ерөнхийлөгчийг оролцуулаад) томилогдох гэж буй засгийн газрын эвслийн гишүүд нам доторх улс төрийн сонгуулийн ажилд оролцдог бөгөөд эдгээр кампанит ажил нь хандиваар санхүүждэг.

Саяхныг хүртэл нам доторх эдгээр сонгуулийн ажилд хандив өгөх нь Улс төрийн намын санхүүжилтийн тухай хуулиар зохицуулагдаагүй төдийгүй Гүйцэтгэх албан тушаалтны ёс зүйн дүрмийн дагуу ил болгох шаардлагагүй байсан юм. Энэ нь гүйцэтгэх засаглалын албан тушаалыг эрэлхийлэх Өмнөд Африкийн улс төрчдийн кампанит ажилд сая сая доллар зарцуулах авлига, нөлөөллийн наймааны үүд хаалгыг нээсэн.

Тухайлбал, Ерөнхийлөгч Сирил Рамафосагийн 2017 оны нам доторх улс төрийн сонгуулийн ажлаар ("CR17 кампанит ажил") Африкийн үндэсний конгрессын (АНК) ерөнхийлөгч болсон бөгөөд Өмнөд Африкын хүмүүсээс ойролцоогоор 20 сая долларын хандив авсан байдаг. Үүний дараагаар 37,000 ам.долларыг өмнө нь Босаса гэгддэг авлигатай холбогдсон байгууллага хандивласан болох нь илэрсэн. Босаса Африкийн Үндэсний Конгресс тэргүүтэй засгийн газраас томоохон гэрээ байгуулахын тулд Африкийн Үндэсний Конгресст асар их хандив өргөдгөөрөө алдартай байв. Босасагийн CR17 кампанит ажилд хандивласан нь шударга бус байсан эсэх, эсвэл Рамафоса өөрийн кампанит ажлын хандиваас хувийн ашиг олсон эсэх нь нотлогдох хэдий ч дээрхийн адил хандивын мэдээллийг бүртгэхгүй байх нь ноцтой эрсдэлийг бий болгодог.

Харин Үндсэн хуулийн цэцээс Ёс зүйн дүрэм нь нам доторх улс төрийн сонгуулийн ажилд хандивласан бүх хандивыг ил тод байлгахыг шаарддаггүй учир одоогийн хэлбэрээрээ Үндсэн хуулийг зөрчиж байна гэж үзсэн. Хандивыг ил тод, нээлттэй бус байлгах нь Өмнөд Африкийн иргэдийн эрхийг улс төрийн сонголт хийх үндсэн эрхээ хасуулсан гэж шүүх үзжээ. Энэхүү ил тод бус байдал нь авлигын эрсдэлийг нэмэгдүүлж байна гэж шүүх дүгнэсэн байна. Шүүх 2023 оны есдүгээр сар гэхэд Ёс зүйн дүрэмд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар үүссэн гажуудлыг арилгах үүргийг ерөнхийлөгчид өгсөн байна. Өмнөд Африкийн шүүх эрх мэдлийн үүрэгт шүүх нэмэлт өөрчлөлт оруулах тодорхой хэлбэрийг заах нь зохимжгүй тул шүүх нэмэлт өөрчлөлт оруулах тодорхой хэлбэрийг зааж өгөөгүй юм.

Шүүхийн шийдвэрийг биелүүлэхийн тулд ёс зүйн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахдаа нам доторх сонгуулийн ажилд хандив өгөх, ил болгох үүргийг Улс төрийн намын санхүүжилтийн тухай хуулиар зохицуулах бөгөөд нам хоорондын улс төрийн үйл ажиллагаанд ногдуулсан үүрэг хариуцлагатай уялдуулах үндсэн зармыг зөрчихгүй байх ёстой. Энэхүү зарчмыг баримталснаар ёс зүйн дүрэмд дараах хоёр үндсэн шаардлагыг тавихын тулд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй гэж үзэж байна.

Гүйцэтгэх засаглалын томилгооны төлөөх сонгуулийн ажил хийж буй бүх хүмүүс сонгуулийн сурталчилгааны үр дүнгээс үл хамааран нам доторх улс төрийн кампанит ажилд оруулсан улс төрийн хандивыг бүрэн ил болгохыг шаардах ёстой. Эдгээр тодруулгад хандивын хэмжээ болон хандивлагчийн хувийн мэдээллийг оруулах шаардлагатай. Нэр дэвшигч, түүний нам доторх сурталчилгаа нь хандивлагч болон нэр дэвшигчийн хоорондын харилцааны талаарх ашиг сонирхлын мэдүүлэг, түүнчлэн хандивлагчийн хүлээн авсан хандиваас гаргасан зардал, зарцуулалтыг багтаасан аудитаар баталгаажуулсан дансны тайланг гаргаж өгөх ёстой.

Ил тод болгох эдгээр шинэ шаардлагуудын үр дүн нь үр нөлөөтэй хэрэгжилтээс хамаарна. Шинэчлэгдсэн Ёс зүйн дүрмийн хэрэгжилт нь нийтэд түгээсэн мэдээллийг хянаж, шалгах эрх бүхий бие даасан байгууллагатай байхаас гадна мэдээллийг цуглуулж, нээлттэй платформ дээр нийтлэх үүрэгтэй байх ёстой. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллага ч гэсэн зөрчлийг шалгах эрхтэй байх ёстой.

Ёс зүйн дүрмийн нэмэлт өөрчлөлт нь дээр дурдсан зарчмын дагуу ил болгох үүргийг тодорхой болгох, хэрэгжүүлэх, хяналт тавих эрх мэдлийг Сонгуулийн хороонд өгөхөөс гадна аливаа нэр дэвшигчийн эсрэг хуульд заасан бусад шийтгэлээс гадна захиргааны шийтгэлийг тусгах ёстой.

Дээр дурдсан саналууд нь Үндсэн хуулийн цэцийн сэтгэл ханамжийг хангаад зогсохгүй авлигыг таслан зогсоох, ардчиллыг дэмжих зорилгоор нам доторх улс төрийн сонгуулийн ажилд хандивласан хандивын ил тод байдал, хариуцлагыг хангалттай хэмжээнд хангах болно.