АН-ын даргын зөвлөх, доктор Н. Тэгшбаяртай ярилцлаа.

-Таныг физикийн ухааны докторын хувьд хоёулаа ярилцаж байсан. Энэ удаад эрхзүйч, Олон улсын арбитрчийн хувьд ярилцъя. Сүүлийн үед хотод үүсээд байгаа асуудлуудыг бүгд харж байгаа байх. Автобус, нүүрс гээд л баахан асуудал гарлаа. Та эдгээр асуудлуудыг эрхзүйч хүнийхээ хувьд хэрхэн харж байна вэ?

-Ардын намын авлигачид арай дэндэж байна. Гудамжны цас цэвэрлэх гээд агуулахын тоос сорогчийг автобусны мөнгөөр авчихаж байна. Шинэ автобусны мөнгөөр хуучин ногоон сэг чирч ирлээ. Улаанбаатар ямар хуучин автобусны оршуулгын газар юм уу. Ер нь ардын нам сүүлийн 100 жилээс бараг 96 жилд нь эрх барьж, олонхи байлаа. Өнөөдрийн авлига хээл хахуулийн автор нь ардын намын үе үеийн цүнх баригчид бөгөөд тэд дарга нарынхаа ялыг үүрсээр өнөөг хүрсэн. Ийм авлигын гинжин хэлхээг тасалж, ардын намыг чөдөрлөх нийгмийн шаардлага үүсээд байна. Сүүлдээ авлига хээл хахуулиа далдлахын тулд гэмт хэргээр олон нийтийн санаа бодол тархийг угааж, шударга ёсны жагсаалын өмнөөс жагсаалаар цурам хийж байна. Цаг хугацааг эргэн сануулахад, авлигачдыг ажлаа хий гэж жагсдаг галзуу өвчин шиг эргүү жагсаал Монголоос өөр хаана ч байхгүй. Өөрөөр хэлбэл, огцор гэж жагсдаг болохоос ажлаа хий гэж жагсдаггүй юмаа. Ардын нам авлигын мөнгөөр жагсаалыг хүртэл худалдаж авч монголыг мөхөөх зам руу явуулж байна. Эрдэнэт мэт томоохон газруудад Бүрэн эрхэт төлөөлөгч гээд Монголд өнгөтэй өөдтэй бүх газар үндсэн хууль зөрчсөн томилгоо хийж далд, нууцын тамгаар их наяд, их наядын худалдан авалт хийж байгаа нь олон нийтийн дургүйцлийг өдөөж байна. Эмч нар цалингаа нэмүүлэх гэж жагссаны төлөө байцаагддаг, дайныг эсэргүүцсний төлөө залуус цахим гав зүүдэг цадиггүй эрхзүйн болон үндсэн хуулийн зөрчил ил цагаандаа гарлаа. Аймаг нийслэлийн ИТХ-ын бүрэн эрхэд халдаж Ардын нам аймаг нийслэлийн засаг даргыг шууд томилж нийслэл, аймгийн иргэдийн хурлын төлөөлөгчдийн эрхэд бүдүүлгээр халдаж байна. Ардын намын алдаа дутагдлыг хэлсэн иргэд, сөрөг хүчинг нийгмийн сүлжээгээр дамжуулж эр зориг, шударга тэмцлийг нь мохоодог үзэгдэл газар авлаа.

Манай улс зах зээлийн нийгэмд шилжсэнээс хойш энэ байдал эхэлсэн гэх хүмүүс бий. Зах зээлийн үндсэн зарчим яг юу вэ?

-Сая би дээр дурдсан. Энэ бол Ардын намын бий болгосон 100 жилийн зовлон. Социалист, коммунист маягийн сэтгэлгээтэй хүмүүс баян байх дуртай боловч баян хүнд дургүй байх нь элбэг. Шударгаар баяжсан хүмүүсийг хүндлэх. Худал хулгайгаар баяжсан хүмүүстэй тэмцэх ёстой. Зах зээл бол үг хэлэх эрх чөлөө, хувийн өмчтэй байх эрх чөлөө. Баялаг бүтээх эрх чөлөө юм. Сүүлийн жилүүдэд зах зээлийн бус төрийн ноёрхол улам ихээр тогтож буйд харамсаж явдаг. Угтаа бол зах зээл гэдэг ёс суртахуун юм. Гэвч бид тийм ёс суртахуунлаг нийгмийг бүтээж чадахгүй байна.

-Хөдөө хотгүй аль болох илүү л авахыг боддог болж. Энэ юутай холбоотой гэж та бодож байна вэ?

-Илүү авах биш бүтээсний хэрээр, үйлчилгээ үзүүлснийхээ хэмжээнд цалин хөлсөө авах ёстой. Гэтэл дээр дооргүй шударга бус байна гэж шүүмжлэх боловч жишээлбэл, таксины жолооч шударга байх ёстой гэж төр засгаа харааж явсаар яг өөрөө төлбөр авах болохоор илүүг нэхдэг. Ийм сэтгэлгээнээс салах цаг болжээ. Өөрөөр хэлбэл нийтээрээ гэгээрч, сэхээрч байж бузар булай худал хулгайч улстөрийг сонгуулийн замаар ордноос түлхэн гаргаж чадна. Нийгмийн халамж хэрэгтэй хүмүүст очих ёстой. Гэтэл ардын намаас сонгогдсон хорооны дарга, хэсгийн ахлагч нарт таалагдсан айлуудад очдог явдал хавтгайрсан талаар гэр хорооллын иргэд гомдол мэдүүлцгээж шивэр авир хийж байна. Иргэн бүр өрийн дарамтанд амьдарч байна. Нэг иргэнд 30 гаруй сая төгрөгийн өр ногдож байна. Мөн иргэдийн халаас хоосон байна. Тиймээс улсаа, иргэдээ өрийн дарамтгүй болгох нь нийгмийн шаардлага болжээ.

-Та АН-ын даргын зөвлөхийн хувьд өнгөрсөн долоо хоногт эхэлсэн чуулганыг харсан байх. Ирэх жилийн төсвийг хэрхэн хэлэлцэхийг харж байна уу?

-Үлгэрийн төсөв 2024 гэж хэлмээр байна. Нүүрсний экспорт 60 сая тн төлөвлөсөн нь энэ оны хүлээгдэж буй гүйцэтгэл түүхэн экспорт 50 сая тн хэмжээг 20 хувь нэмэгдүүлсэн байна. Би хувьдаа 2024 оны төсвийг үрэлгэн, үлгэрийн, сонгуулийн төсөв болсон гэж дүгнэнэ. Энэ бол их бүдүүлэг ирээдүйн орлогоо бодит бусаар нэмэгдүүлж тооцсон төсөв юм.

С.Отгонбаяр

Эх сурвалж: Өдрийн сонин