Хөгжил дэвшил, эдийн засгийн өсөлтөөрөө гайхуулж явсан Казахстаны иргэд дарангуйлагч засаглалынхаа эсрэг тэмцэж, ерөнхийлөгч нь иргэдийнхээ эсэргүүцлийг террористуудын халдлага, Америкийн хатгаасаар өдөөгдсөн үймээн хэмээн буруутгаж, гаднаас цэрэг оруулан байж дарж авах шиг боллоо. Казахтстанчуудын тэмцэл ингээд зогсохгүй, их удлаа гэхэд дөрвөн жилийн дараа тэсэрнэ гэж олон улсын шинжээчид ам уралдуулж байна. Тэсрэхдээ өнөөдрийнхөөс хэд давсан их хүчээр тэсэрнэ гэж онцлоод эхэллээ.

Шалтгааныг нь энэ улсын өнгөрсөн түүхээс харчихаж болно. Наад өнгөндөө газны үнэ өслөө гэж жагссан иргэд яг үнэндээ ардчилалгүй, сөрөг хүчингүй дарангуйлагч төрөө эсэргүүцэж боссон юм. Назарбаевынхан гэх вант улс бий болсонд нь, дарангуйлал тогтоосонд нь, өөрсдөдөө зориулж Астана гэж тансаг хот барьсанд нь, энгийн иргэдээ, алслагдсан хот муж тосгодоо ор тас хаясанд нь эгдүүцэж жагссаныг олон улсын мэдээллийн агентлагууд онцлон мэдээлцгээж буй. Товчхондоо сөрөг хүчингүй, ардчилалгүйгээр олон жил аж төрсөн нь Казахстаны хямралын гол шалтгаан болчихлоо. Бодит байдал, уг шалтгаан нь ийм байхад Казахстаны төрийн тэргүүн барууныхны турхиралт, террористуудын дайралт гэсэн онош тавьж байгаа нь энэ улсын эмгэнэл болж байна.

Шуудхан хэлэхэд, өнөөдрийн хямралын гол шалтгаан нь Казахстаны эрх баригчдын буруу бодлогоос улбаатай. Энэ улсад сүүлийн хориод жил ноёлсон нэг хүний дарангуйллаас үүдэлтэй. Товчхондоо сүүлийн хориод жилийн турш байгалийн баялгаас олсон мөнгөө иргэдийнхээ орлого амьжиргааг дээшлүүлэхэд зарцуулаагүй нь өнөөдрийн хямралын гол шалтгаан болсон хэрэг. Хүчтэй сөрөг хүчингүй, ардчилалгүй өнгөрүүлсэн жилүүд казахстанчуудыг эсэргүүцэн жагсахад хүргэснийг эрүүлээр сэтгэдэг хүн бүр хэлж байна. ОХУ-ын сэхээтнүүдийн нэгдлээс ч ийм утгатай мэдэгдэл гаргасан харагдсан. Казахстаны эрх баригчид байгалийн баялгаас олсон мөнгөө иргэддээ биш, өөрсдөдөө зориулж хот байгуулсан шигээ тансаглацгаасныг Астанагаас харчихаж болно. Мөрөөдлийн хотдоо мөнгө цутгасан сүүлийн тэнэглэл нь гэхэд л газар доорх хөнгөн метро. Сүүлд энэ төслөө зогсоочих шиг болсон. Эрх баригчид нь жирийн олноосоо өөрсдийгөө тусгаарлаж, вакумжуулж, тансаг хот барьж тарвалзахынхаа оронд иргэдийнхээ амьжиргаа орлогод анхаарсан бодлого хэрэгжүүлсэн бол өнөөгийн үймээн бужигнаан үүсэхгүй байв, Казахстанд.

Иргэдийн тайван жагсаал эхэлсэн Мангыстаускийн мужийн Жанаозен хотод аль социализмын үед л эсэргүүцлийн жагсаал болж байсан түүхтэй. Бүр тодруулж хэлбэл, 1989 оны зургадугаар сарын 17-28-ны өдрүүдэд нутгийн казах иргэд, Умард Кавказаас гаралтай иргэдийн хооронд мөргөлдөөн болж байсан юм. Мангыстауск мужид байрлах нефть боловсруулах үйлдвэр жилд зуу гаруй тэрбум тенгегийн орлого олдог ч ердөө гуравхан тэрбум нь орон нутагтаа наалддаг байж. Нутгийнхаа үйлдвэрийн ашиг өгөөжийг хүртэж чадахгүй байгаадаа бухимдсан иргэдийн эсэргүүцлийг тухайн үед ЗСБНХУ-ын цэргийн хүчээр дарсныг өнгөрсөн түүхээс харж болно. Яг өнөөдрийнх шиг дарж авсан гэсэн үг. Эсэргүүцлийг цэргийн хүчээр ингэж дарах явцад таван хүний амь үрэгдэж, 100 гаруй хүн гэмтэл бэртэл авсныг тухайн үеийн хэвлэлүүд онцлон мэдээлж байв. Энэ явдлаас хориод жилийн дараа буюу 2011 онд Жанаозен хотынхон бас л жагсаж явж. Газрын тосны үйлдвэрийн ажилчдын ажил хаялт иргэдийн жагсаал үймээн болж, эцэст нь яг өнөөдрийнх шиг цэргийн хүчээр дарсан байдаг. Тэр үед Назарбаев дотоодынхоо цэргийн хүчээр мужийнхны эсэргүүцлийг дарж байсан юм. 2000 оны эхээр амьжиргааны түвшнээрээ улсдаа дөрөвт жагсаж явсан неть олборлогч л дээ. Дахиад онцлоход, Казахстаны ерөнхийлөгч иргэдийнхээ эсэргүүцлийг цэргийн хүчээр дарж, газны үнийг бууруулсан болоод дараагийн ерөнхийлөгчийг санал болгочихлоо. Токаевын санал болгосон нөхөр дахиад л дарангуйллын засаглалыг үргэлжлүүлнэ гэдэг нь тов тодорхой асуудал.

Ер нь ганц Казахстан ч биш, хойд хөршийн харьяанд байсан олон орон нэг хүний диктатуртай, ардчилалгүй, сөрөг хүчингүй аж төрж яваа. Иргэд нь байсхийгээд эсэргүүцлийн жагсаал хийдэг, эсэргүүцэх тоолонд нь террористууд, гадныхны явуулга гэсэн шалтгаан хэлж цэргийн хүчээр дарсаар өнөөг хүрсэн. Олон улсын шинжээчид “Энэ дарангуйллын тогтолцоо хэзээ мөдгүй нурж унана. Хүчээр дарах аргагүй болох үе ирнэ” гэж онцолж байгааг энэ дашрамд тодотгоё.

Хатуухан хэлэхэд, Казахстанд улс байх туршлага дутчихлаа л даа. Биеэ даасан, тусгаар тогтносон биш хойд хөршийн нөлөөнд аж төрөхөөс аргагүй орны тоог нэгээр нэмсэн нь ерөөсөө л ардчилалгүй аж төрснийх. Гадаадын хөрөнгө оруулалтаа, том төслүүдээс олсон ашиг өгөөжөө эдийн засгаа хөгжүүлэхэд, иргэдээ баян болгоход зарцуулсан бол, ардчилсан засаглалыг хөгжүүлэхэд анхаарсан бол, нэг хүний дарангуйллаасаа татгалзчихсан бол энэ улс өнөөдөр Азийн хүчирхэг эдийн засагтай орнуудын нэг хэвээр үлдэж болох байв. Ирэх жилүүдэд Казахстан хуучин шигээ хүчирхэг орших боломжгүй. Энэ гашуун түүх бидэнд ч хамаатай. Өнгөрсөн түүхэнд маань ч сургамж болохоор гашуун үйл явдал бий. Уул уурхайгаас хамаарал өндөр эдийн засгийн нэг том сул тал нь баян, хоосны ялгаа, зөрүү гэж эдийн засагчид онцолдог. Цөөнх нь илт хөрөнгөжиж, олонх нь хэцүүхэн аж төрж яваа ийм үед ардчиллаа, сөрөг хүчнээ үгүйсгэсэн хандлага газар авч, нэг хүний, нэг намын илт дарангуйлал олон жил үргэлжилбэл Казахстаны тавиланг давтахгүй гэх газаргүй. Бүс нутагтаа ардчиллын баян бүрд гэгддэг давтагдашгүй онцлогоо алдахад ойрхон байгаа маань нь нуух юмгүй бодит үнэн. Байгалийн баялгаасаа олох өгөөжөө иргэддээ хүртээлгүй дээгүүрээ хувааж идэцгээсээр суугаа, авлига, хүнд суртлыг цэцэглүүлчихсэн яваа, ардчиллыг биш нэг намыг, хүчтэй удирдагчийг бахдан харж алга ташиж суугаа гэх мэт маш олон талаараа Казахстантай адилхан байгаа маань бас л ил үнэн. Энэ янзаараа яваад байвал иргэд нэг л өдөр босдгийг, эрх баригчид нь барьц алдахаараа ардчилал, тусгаар тогтнолоо тавиад туудгийг Казахстаны өнөөгийн байдал харуулж байна.