Тэртээ 1970-аад оны эхэн үе. Багануур, Тавантолгой, Бор-Өндөр гээд уурхайн шав тавигдаж байх үед Геологи уул уурхайн хүнд үйлдвэрийн яамны орлогч сайдаар ажиллаж байсан аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан Гомбожавын Дорж гуайнд өнжлөө.

Дорж гуайнх Шаргаморьтын аманд зусч байна. Сүүлийн 10 орчим жил энд зусч байгаа гэнэ. Амралтын өдөр Дорж гуайнх халуун ам бүлээрээ цуглажээ. Зуслангийн тухлаг сууцныхаа өмнөхөн талд хоёр гэр эгнүүлээд барьчихаж. Баруун талын гэр лүү нь ойртож харвал хаалган дээр нь Өвөрхангай аймгийн Уянга сумын Засаг даргын тамгын газар гэх хаягтай байх юм.

Учрыг нь тодруулбал сая наадмаар аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан болсныхоо дараахан төрсөн нутагтаа очсон гэнэ. Энэ үеэр нь сумаас өргөө цагаан гэр бэлэглэснийг хашаандаа бариад байгаа нь энэ аж. Сум орон нутгийн удирдлагууд нь төрсөн буйран дээр нь шинэ гэр бариад угтсан нь Дорж гуайн сэтгэлийг ихэд хөдөлгөсөн гэнэ. Дорж гуай нас 80 гарсан ч ухаан саруул, ануухан юм. Баяр наадмын өдрүүдэд төрсөн нутагтаа очиж үр хүүхдүүдийнхээ хамт амраад ирсэн гэнэ. Аян замд ядарсан шинж огт алга. Ач, зээ нартайгаа л тоглоод сууж байна. Бүтээн байгуулатын чухал үед хөгжлийн тулгуур яамны бодлого зангидаж ажиллаж байсан түүнтэй өнсөн тэмдэглэлээ хүргэе.

Жирийн малчны гэрт төрсөн тэрбээр эрдэм мэдлэгт шамдаж эхэлсэн талаараа ийн хуучилж байна. “Би Өвөрхангай аймгийн Уянга сумын хүн. Аав, ээж минь жирийн л малчин улс. Миний багад ээж минь ном сайн сурах хэрэгтэйг цаг тутам захьдаг байлаа. Ингээд 1945 оны зун шинэ үсгийн бүлгэмд элссэн юм. Тэр зунаа бага сургуульд орсон. Бага сургуулиа төгсөөд 13 настайдаа Улаанбаатарт ирж Санхүү эдийн засгийн техникумд суралцахаар ирсэн. Тэгээд л хотын хүн болсон доо. 1949 онд ирж байсан гэхлээр 70 гаруй жил болсон байна” гэв.

Санхүү эдийн засгийн техникумд гурван жил суралцаж төгсөөд 16 настайдаа Налайхад нарийн төмөр замд нягтлангаар ажилд орсон гэнэ. Тэнд гурван жил ажиллахад нь тухайн үеийн Аж үйлдвэрийн яамнаас Налайхын үйлдвэрийн ерөнхий нягтлангаар томилсон байна. Залуу хүүхдийг хариуцлагатай албанд томилоход нь ээж нь бага зэрэг санаа зовж хариуцлагатай ажиллхыг цаг тутам захиж байсныг З.Дорж гуай онцолж байлаа.

байна. Бүтээн байгуулатын чухал үед хөгжлийн тулгуур яамны бодлого зангидаж ажиллаж байсан түүнтэй өнсөн тэмдэглэлээ хүргэе.

Жирийн малчны гэрт төрсөн тэрбээр эрдэм мэдлэгт шамдаж эхэлсэн талаараа ийн хуучилж байна. “Би Өвөрхангай аймгийн Уянга сумын хүн. Аав, ээж минь жирийн л малчин улс. Миний багад ээж минь ном сайн сурах хэрэгтэйг цаг тутам захьдаг байлаа. Ингээд 1945 оны зун шинэ үсгийн бүлгэмд элссэн юм. Тэр зунаа бага сургуульд орсон. Бага сургуулиа төгсөөд 13 настайдаа Улаанбаатарт ирж Санхүү эдийн засгийн техникумд суралцахаар ирсэн. Тэгээд л хотын хүн болсон доо. 1949 онд ирж байсан гэхлээр 70 гаруй жил болсон байна” гэв.

Санхүү эдийн засгийн техникумд гурван жил суралцаж төгсөөд 16 настайдаа Налайхад нарийн төмөр замд нягтлангаар ажилд орсон гэнэ. Тэнд гурван жил ажиллахад нь тухайн үеийн Аж үйлдвэрийн яамнаас Налайхын үйлдвэрийн ерөнхий нягтлангаар томилсон байна. Залуу хүүхдийг хариуцлагатай албанд томилоход нь ээж нь бага зэрэг санаа зовж хариуцлагатай ажиллхыг цаг тутам захиж байсныг З.Дорж гуай онцолж байлаа.

Төд удалгүй 1962 онд хойд хөрш рүү сургуульд явж аж үйлдвэрийн эдийн засагч мэргэжлээр суралцжээ. ОХУ-д сурах болсон талаараа “Эхлээд би гадаадад суралцах элсэлтийн шалгалтад ороод тэнцээгүй юм. Дунд сургуулиа төгсөж чадаагүй техникумд сурсан болохоор л тэр л дээ. Гэтэл яамны коллегийн хурлаар хэлэлцэж орлогч сайд Б.Жамьян, Ц.Гүрбадам нар дэмжиж хилийн чанадыг зорих болсон юм. Гурван жилийн хугацаанд нягтлангаар ажилласан туршлагыг үнэлсэн маань тэр болов уу гэж бодсон юм. Ингээд нутаг явж ээжтэйгээ уулзаад буцахад миний хүү сайн яваарай, цайныхаа дээжийг баруун хойш зүгт өргөж байх болно гэж хэлээд үнсээд хоцорч байлаа” гэв.

Г.Дорж гуай хилийн чанадад мэргэжил дээшлүүлээд 1967 онд эх орондоо ирсэн байна. Багануурын уурхай, Таван толгойн уурхай, Эрдэнэт үйлдвэр, Бор-Өндөрийн уурхай зэрэг уурхайнуудын шав тавигдаж бүтээн байгуулалт буцалж байсан цагт хүнд үйлдвэрийн салбар эрхэлсэн мэргэжилтнээр ажиллах болсон талаараа хэлсэн юм. Тэр их бүтээн байгуулалтын үед л эдийн засгийг зангидаж ажиллаж байсан талаараа ч ярьж байлаа. Тэрбээр Түлш эрчим хүчний үйлдвэр, геологийн яаманд М.Пэлжээ сайдын үед хэлтсийн дарга, орлогч сайдаар ажилласан талаараа онцолсон юм. Мөн анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбаттай хамт ажиллаж байж. Энэ талаараа “Ерөнхийлөгч асан П.Очирбат манай яаманд мэргэжилтнээр анх ажилд орж байлаа. Даалгасан ажлыг маш хариуцлагатай гүйцэтгэдэг залуу байсан нь анхаарал татаж байсан. Явган шооч, нөхөрсөг хүн байлаа” хэмээн анхны Ерөнхийлөгчтэй хамт ажиллаж байснаа дурссан юм.

Тэрбээр орлогч сайдаар ажиллаж байхдаа Хөвсгөл дахь фосфоритын ордыг түшиглэж үйлдвэрийг байгуулах зорилготой ажиллаж байж. Олон улсын хуралд оролцох үеэрээ ч хамтарсан үйлдвэр байгуулж хөрөнгө оруулалт татах боломж судалж хэлэлцүүлэг өрнүүлдэг байж л дээ. Тухайн үед хөрөнгө оруулалтын асуудал ч нааштай шийдэгдэж фосфорын нөөцөө тогтоох чиглэл авч ажиллаж байж. Гэтэл тухайн үеийн хэвлэлээр үйлдвэр байгуулагдвал Хөвсгөл нуурын цэнгэг усанд сөргөөр нөлөөлнө гэх хэд хэдэн удаагийн цуврал нийтлэл гарснаар үйлдвэр байгуулах төсөл гацсан байна. Хэрэв тухайн үйлдвэр байгуулагдсан бол социалист орнуудад бордоо нийлүүлж өндөр ашиг олж зардлаа хэдхэн жилийн хугацаанд нөхөх боломжтой байсныг Г.Дорж гуай онцолсон юм.

Энэ талаар тэрбээр “Тухайн үед үйлдвэр байгуулсан бол эдийн засгийн тухайд өндөр ач холбогдолтой байсан юм. Гэтэл Зөвлөлтийн болон манай хэвлэлүүд цэнгэг усанд сөрөг нөлөөтэй гэж бичээд больсон. Эргээд бодоход байгаль экологид сөрөг нөлөөтэй байж л дээ. Өнөөдрийг хүртэл тэр үйлдвэр барих талаар хэн ч

дуугараагүй. Уул нь тухайн үеийн улс орны удирдлагууд үйлдвэр байгуулахыг дэмжсэн байр суурьтай байсан юм шүү” гэв.

Г.Дорж гуай орлогч сайдын ажлаа хүлээлгэж өгөөд Москва хот дахь Олон улсын хөрөнгө оруулалтын банкинд ажилласан байна. “1983 онд Олон улсын хөрөнгө оруулалтын банкинд гүйлгээний газрын захирлаар ажилласан юм. Санхүү, зээлийн үйл ажиллагааны талаар Зөвлөлтийн мэргэжилтнүүдээс ихийг сурах боломж тэгэхэд тохиосон юм. Зөвлөлтийн гишүүн 10 орны хувь хөрөнгөөр 300 тэрбум шилжих рублийн дүрмийн сантай байгуулагдсан энэ банк гишүүн орнуудад 10-30 жилийн хугацаатай хөрөнгө оруулалтын зээлийг хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр олгодог байсан юм. 200 гаруй ажилтантай том банкинд зургаан жил орчим ажилласан” гэв.

Тэрбээр олон улсын банкинд ажилласан туршлагадаа тулгуурлаж Улаанбаатарт арилжааны анхны банкийг байгуулахад гар бие оролцжээ. Тодруулбал “Эрэл” банкийг байгуулахад голлох үүргийг гүйцэтгэсэн байна. Анх Олон улсын хөрөнгө оруулалтын банкнаас сая долларын зээл авах гэрээнд гарын үсэг зурснаар “Эрэл” банк байгуулагдаж байсан гэнэ. Улмаар тус банкны захирал Б.Эрдэнэбат Дорж гуайг тухайн үед “УАЗ 469” машинаар шагнаж байсныг хэлж байна. Тэрбээр “Би Эрэл банкны гүйцэтгэх захирлаар зургаан жил орчим ажилласан. Банкийг үүсгэн байгуулагч Б.Эрдэнэбат, Д.Сэргэлэн нар болон бусад ажилтнуудын дэмжлэгийн үр дүнд банкны үйл ажиллагааны шалгуур үзүүлэлтүүдийг тогтмол хангаж хадгаламж эзэмшигч, харилцагчдын хүрээ ч нэмэгдсэн. Хоёр ч тооцооны төвөөр үйлчилдэг байлаа. 2004 он гэхэд л 4 тэрбум төгрөгийн дүрмийн сантайгаар 1.2 их наяд төгрөгийн гүйлгээ хийж 31.8 сая төгрөгийн ашигтай ажиллаж байгаад нь эрүүл мэндийн шалтгааны улмаас ажлаа хүлээлгэж өгсөн дөө” гэв.

Г.Дорж гуайн гэргийг Т.Чулуунхүү гэдэг. Эднийх таван хүүхэдтэй. Том охин Д.Нямсүрэн, хүү Д.Энхбаяр нар нь хувиараа бизнес эрхэлдэг гэнэ. Д.Нямсүрэн нь Москва хотын Анагаах ухааны дээд сургуулийг дүүргэсэн бөгөөд их эмч мэргэжилтэй аж. Харин удаахь охин Д.Бямбасүрэн нь Украин улсад их сургууль төгссөн гэнэ. Харин бага охин Д.Солонго нь аудитын байгууллагад ажилладаг. Аавынхаа мэргэжлийг өвлөж нягтлан болжээ. Түүнчлэн хүүхдүүд бүгд хилийн чанадад өндөр боловсрол эзэмшжээ. Гэр бүлийнхээ талаар Дорж гуай “Миний хань эдийн засагч мэргэжилтэй. Бид 1961 онд гэр бүл болж байлаа. Хойшоо сургуульд явахын өмнөхөн тэр шүү дээ. Яг сургуульд явахад том охин минь мэндэлсэн. Ханьтайгаа 60 гаруй жил ханилж явна даа. Жил бүр төрсөн нутагтаа хамт очиж бууриа эргээг юм” гэв.