-КУВЕЙТИЙН ТЭМДЭГЛЭЛ-

Хоёр филиппин найз минь бөхөлзөөд л угтаж байна. Тэд бол Эмирийн ордны хоёр дахь давх­рын зүүн талын рестораны үйлч­лэгчид. Өглөөний цайгаа уухаар орохуйд, ер хэзээ ч орсон хайлсан тугалга шиг л угтана шүү дээ. Үндсэн ажил нь хойно аргагүй. Гурван жилийн гэрээтэй энд ирж, хааны өргөөний барлаг болоод басхүү хоолыг нь идэж суугаа азтай нөхөд л дөө. Мань хоёртой хоол цайны үеэр хуучилна аа. Нэг нь гэр бүлтэй гэсэн. "Эхнэр, хүүхдээ санаж байна уу" гэхэд, бага зэрэг л...хэмээх хариултын цаанаа ямар их са­нааш­рал, ганцаардал нуугдаж буй нь илт. Зөвхөн ордны үйлчлэгчид бус гадныхан хэрхэн уйтайхан аж төрдгийг тэнд байх хүмүүс хэлээд авсан. Багагүй хугацааг элээх аваас үнэндээ ч уйтгартай са­наг­да­хаар газар юм билээ шүү.

Архины төрлийн зүйл огт бай­даг­гүйг мэдэх нэг нь мэднэ. Тиймээс найз нөхөдтэйгээ хаа нэг наргиж цэнгэх, хэн нэгэнтэй сэтгэлээ он­гой­тол ярилцах, баар ресторанд суугаад уур бухимдал, уйтгар гу­ни­гаа шар айргаар тайлна гэсэн ойлголт тас хязгаарлагдаж байгаа юм. Ямар сайндаа "Шинэ жилийн баяраа дал модтойгоо л тэмдэг­лэнэ дээ" гэж Элчингийн хэд маань наргиан болгож байхав дээ. Шаш­ны­хаа нөлөөнөөс хамаараад тэр биз, телевизийн сувгууд нь төрөө­сөө хараат юм билээ. Тэр нь юугаар нотлогдож байна вэ гэхээр эротик нэвтрүүлэг, тийм чигийн кино га­рах­гүй. Гарлаа гэхэд тиймэрхүү хэсгийг нь тасдаж аваад хаячихдаг байна. Үндсэндээ кино, аливаа нэгэн гадны нэвтрүүлгүүдийг "гар, хөл"-ийг нь тасдаад үзүүлдэг хэрэг. Манайхан шиг хүүхдүүдээ унтуу­лах юм уу, өөр өрөөнд хашиж байгаад том хүний кино үздэг боломж алга байна. Улс орон бүхэн өөрийн гэх үүх түүх, шашин мөргөл, ёс заншил, дэг жаягтай учир тэр тухай ийм тийм гээд байх нь бас утгагүй биз ээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Кувейт улсад хийж буй төрийн айлчлал болохоор дандаа л түүхт газруудаа үзүүлж сонирхуулсан даа. Ойрхи Дорнодын төдийгүй дэлхийн архитектурын нэгэн өвөр­мөц шийдэл, хүн төрөлхтний соё­лын өв болсон Кувейт цамхгаас аваад олон соёл, түүхийн олон үнэт бүтээл нүдээр үзэж, мэлмий юугаа баясгаснаа хэлэх нь зүйтэй. Эрх чөлөөнийх нь цамхгийг мөн үзэж сонирхсон юм. Кувейтийн сэргэн мандалтын бэлгэ тэмдэг гэгддэг уг байгууламж нь ерэн зургаан онд анх нээлтээ хийсэн аж. Өндөр нь 372 метр бөгөөд Фран­цын алдарт Эйфелийн цамхгаас даруй дөчин метрт толгой өндөр өргөгджээ. Тэгэхээр ямархан ан­зааны аварга барилга болох нь мэдрэгдээд ирэх буюу. Дэлхийд өндрөөрөө гуравт бичигддэг Кана­дын Си Эн цамхагтай ижил заг­вар­тай юм билээ.

Ухаандаа эргэлддэг ресторан, орчныг харах тавцан болоод радио холбооны цэгүүд ижил гэсэн үг. Бас нэг онцлох зүйл гэвэл Кувейтийн үндэсний түүхийн музей. Энэ бүхнийг юуны учир өгүүлээд байна гэхээр эдгээр үзмэ­рүүд, томоохон бүтээн бай­гуу­лал­тын цаана тухайн орны түүх нууг­даж буй. Үндэсний түүхийн музей байгуулах санаачилга аль тэртээ жараад онд төрж, наяад оны дундуур баригдаж дууссан байна. Гэвч ерэн оны Иракийн эзлэн түрэмгийллийн үед байгууламж бүрэн устгагдаж, одоо хэр нь сэр­гээн босголт нь үргэлжилж байгаа гэсэн.

Ерэн онд Ирак улс Персийн буланд орших Кувейт руу халдан түрэмгийлж бүтэн долоон сарын турш булаан эзлэлт нь үргэл­жилс­ний эцэст АНУ тэргүүтэй орнууд тухайн улсыг чөлөөлсөн түүхийг бид мэднэ. Хамгийн түрүүнд өмөөрч байсан орон бол Монгол Улс шүү дээ. Кувейтийн Эмир сайн мэддэг юм билээ. Түүнийгээ Ц.Эл­бэг­дорж Ерөнхийлөгчид дахин дахин илэрхийлж гарыг нь чанга атгаж байсан даа. Одоогийн Эмир тухайн цагт Гадаад харил­цаа­ны­хаа сайдаар ажиллаж байсан юм даг уу даа. Ер нь дөч гаруй жил сайдын алба хашсан гэж дуулдсан. Иракийн арми ухрахдаа мянга шахам газрын тосны цооногийг нь галдан шатааж, байгаль орчин болоод эдийн засагт нь нөхөж баршгүй хохирол учруулсан удаа­тай.

Мөн ч харгис хандсан байгаа юм шүү. Үндэсний түүхийн музей нь дөрвөн байгууламжаас бүрддэг юм байна. Сонин болгож тэмдэг­лэ­хэд, гурав дахь байгууламжийн үзмэр нь музейн хажууд далайн эрэг дээр байрлах гучаад онд бүтээсэн усан онгоц ажээ. Уг усан онгоцыг ийн хүндэтгэлтэйгээр хад­гал­даг нь ихээхэн учиртай. Кувей­түүд газрын тос илрэхээс өмнө буюу наяад жилийн өмнө ядруухан амь зууж байхдаа усан онгоцоор загасчилж, шүр сувд түүж байсан түүхтэй. Олсон шүр сувдаа усан онгоцныхоо тусламжтайгаар Энэт­хэг, Туркт очиж арилжаа най­маа хийдэг байж.

Тиймээс эртний модон усан онгоцоо дээдэлдэг, төрийн сүлдэндээ ч оруулсан байдгийг бид мэдэх билээ. Эртний өв соёл, түүх уламжлалаа нэвт ханхлуулсан музей үзмэрүүдийг нь сонирхоход мэдээж янз бүрийн зүйлүүд байна. Хоёр алтан иш бүхий дундаа бариултай хурц хутганууд их байх юм аа. "Алтан иштэй хутгаар дүрүүлээд амиа алдсан ч гомдохооргүй л юм" хэ­мээн манайхан өөр хоорондоо маазарч байв. Манайхан гэдэг нь Сангийн сайд С.Баярцогт, "МCS" группын ерөнхийлөгч Ж.Оджаргал нарын эрхмүүд л дээ. Төрийн тэргүүний айлчлалын бү­рэл­дэ­хүүнд Засгийн газрын гишүүдээс Сангийн сайд явсан. Их хурлаас Ц.Цэнгэл гишүүний нэр албан ёсны хөтөлбөрт дурайж байсан ч яваа­гүй. Гадаад харилцааны дэд сайд Б.Болор, Ерөнхийлөгчийн гадаад бодлогын зөвлөх Л.Пүрэвсүрэн, эдийн засгийн бодлогын зөвлөх Ш.Дашдорж, Гадаад харилцааны яамны Америк, Ойрхи Дорнод, Африкийн газрын захирал Б.Одон­жил нарын албаны хүмүүс айлч­ла­лын бүрэлдэхүүнд багтсан байлаа.

Эмирийн ордны гурван давх­рын вип өрөөнд Ерөнхийлөгч байр­ласан. Тэрээр Эмир болоод бусад Шейхүүдтэй уулзсан албан уулзалтын дараа буюу айлчлалын эхний өдрийн орой өрөөндөө сэтгүүлчидтэй хамт уулзсан. Мэ­дээж албан бус уулзалт. Энгийн л яриа хөөрөө өрнөж байв. Гэхдээ Ерөнхийлөгч янз бүрийн л асууд­лаар санал бодлоо хэлсэн. Тэд­гээ­рээс заримыг нь сонирхуулъя л даа.

Албан бус уулзалтын яриаг олонд хүргэлээ гэж арай буруутан болохгүй байлгүй дээ. Эхлээд Далай ламын талаар ярьсан юм. Далай ламыг Монголд ирүүлэхгүй гэж, дараа нь Яармагийн спортын ордонд сүсэгтэн олонтой уулзуу­лах­гүй гэж хятадууд багагүй явдал учруулсныг манайхан сайн мэдэж байгаа. Тэр тухай төрийн тэргүүн өөрийн саналаа хэлсэн.

Их хурал, Засгийн газарт, нэр бүхий гишүү­дэд хатуухан үүрэг өгч Далай ламыг өөрийн эх орондоо дахин хөл алхуулсныг сонирхуулж бай­лаа. Тэрхүү ярианаас нэг зүйл өөрийн эрхгүй чих дэлдийлгэж байв шүү. Д.Чойжамц хамба дээрхийн гэ­гээнтэн ирээд буцахад нэг зүй­лийг сайтар ойлгосноо төрийн тэргүүндээ хэлжээ. Тэр нь Хятадын бодлогыг Монголоос маш олон хүн дэмжиж байна, ялангуяа Их хурал, Засгийн газрын гишүүдээс олон хүн дэмжиж байна. Үндсэндээ Хятадын ашиг сонирхолд Мон­го­лын төрийн удирдлагууд автжээ гэсэн явдал. Үүнийг төрийн тэргүүн ноцтойгоор, бүр сэрэмж маягаар хэлж байсан. Дараагийн нэг зүйл есдүгээр Богдтой холбоотой яриа байлаа. Есдүгээр Богд Монголын бурхан шашны тэргүүн болоод удаагүй байгаа билээ. Тэрээр "Монголд буцаж төрнө, миний хойд дүр Монголоос төрөх учиртай" гэдгийг Ерөнхийлөгчид дуулгасныг бид бүхэнд онцлоод нэгэн явдлыг сонин болгож өгүүлсэн юм.

Есдү­гээр Богдыг Монголын харьяат болох үед Элбэгээ Ерөнхийлөгч ир­гэний үнэмлэхийг нь гар­дуу­ла­хаар өргөөнд дуудаж л дээ. Чой хамбаар дамжуулж хэлүүлсэн бай­гаа юм. Тэгээд Чой хамба есдүгээр Богдын хамт Ерөнхийлөгчийн өргөөний яг өмнө ирээд машинаас буухуйд Богд уул гэнэтхэн цайрч бүрхээд бороо асгачихаж. Ерөн­хий­лөгчийн хэлснээр "сүү шиг цагаан бороо" орсон гэдэг. Үүнийг ер бусын зүйл, юм гэдэг цаанаа ихээхэн утга учиртай байдаг юм байна гэдгийг Ерөнхийлөгч бахдах бишрэх, гайхширахын завсарт хэлж байсан даа. За тэгээд Оюу толгойн гэрээ эмгэнэл болоод байгаа зэрэг олон сэдвээр санал бодлоо чөлөөтэй илэрхийлсэн.

Яриан завсраа тэрээр Кувей­тэд суугаад Элчингээ "Сапир Сай­раан" гэж цаанаа нэг егөөдсөн байртай хэд хэдэн удаа хэлээд авлаа шүү. Тийн хэлэх ахуйд нь "ээ бурхан минь. Арай л Элчин сайдаа сапирсан Сайраан гэж байгаа юм биш биз дээ" гэсэн бодол төрөөд явчихав. Шуудхан тийм бодол төрсөн нь бас учиртай. Хоёр мянга найман оны байна уу даа, Их хурлын сонгуульд өнөөгийн Ерөн­хий­лөгч Ардчилсан намын дарга байх үед Сайраан Баян-Өлгий аймагт намаасаа дэвшиж чадаагүй билээ. Тийн дэвшиж чадаагүй явдал нь Элбэгээ Ерөнхийлөгчтэй ямар ч холбоогүй л дээ. Мань хүн өөрөө аймгийнхаа намаас нэр дэвших мандатаа авч чадаагүй байдаг. Тэгээд бие дааж үзээд унасан. Түүндээ Ерөнхийлөгч буюу тухайн үеийн намын даргадаа жаахан гомдож явдаг болов уу гэж харагддаг. Ухаандаа, энэ оны эхээр Кувейт, Катар улсуудад хийх Ерөн­хий­лөгчийн айлчлалыг мань хүн ухраасан гэх яриа ч дам дуулддаг. Энэ бүхнийг эргэцүүлээд "сапир" гэх үгийг нь бодож суулаа. Тэгтэл Пүүжээ зөвлөх Ерөнхийлөгчөөс сапир гэж юу гэж байгаа билээ гээд тодруулдаг юм. Хариуд нь шууд л яагаав, арабаар элчин гэсэн үг шүү дээ хэмээв. Пүүжээ зөвлөх мэдэх­гүйдээ асуугаагүй нь ойлгомжтой. Сэтгүүлчдийг буруугаар ойлгох вий хэмээн бодсон хэрэг.

Манайхны нэг нь "Гэр бүл, үр хүүх­дүү­дийг тань хаана сурдаг, юу хийдэг эсэхийг хүмүүс мэддэггүй юм уу, эсвэл төрийн өндөрлөгүүд өөрс­дөө хаачихдаг юм уу" гэсэн асуулт тавилаа. Уг асуултыг "Өдрийн сонин" дээр "Э.Батшугар гэж хэн бэ" гэсэн материал гарсны дараа өөр нэг сонин тухайн материалын нэ­рийг нь л өөрчлөөд "Э.Оргил гэж хэн бэ" хэмээн Ерөнхийлөгчийн хүүг гаргасантай холбогдуулж асуусан юм. Түүнд Ерөнхийлөгч "Бидний зүгээс хаасан огт зүйл байхгүй. Харин энэ талаар со­нир­хож, зориглож асуудаг сэтгүүлчид ховор байна шүү дээ. "Өдрийн сонин" бол эрэн сурвалжлах сэт­гүүл­зүйг жинхэнэ утгаар нь хэрэг­жүүлж байгаа.

Тухайн цаг үед шуугиан дэгдээж байгаа олны анхаарлыг татаж байгаа нөхдийг хэн гэдгийг нь түрүүлээд гаргаад ирдэг. Тэр зарчмаараа "Энх­бая­рын хүү Батшугар гэж хэн бэ" гээд бичсэн байсан. Тэгтэл яг маргааш нь "Зууны мэдээ" сонин яг түүнийг нь хуулбарлаад миний хүү Оргилыг бичсэн байна лээ. Гэхдээ зарим зүйлийг нь буруу, худлаа л бичсэн байсан. "Өдрийн сонин" дээр Бат­шу­гар гэж хэн бэ гээд гарахад өөр нэг сонин түүний эсрэг ч юм шиг харагдахаар миний хүүг тэгж гар­гасныг ойлгоогүй" гэдгээ хэлж байсан. Энэ мэт Ерөн­хий­лөгчтэй цагийн зөрүү гаргах гэж багагүй ярилцсан. Оройн арван­нэ­гэн цаг хүртэл хуучилсан. Манай цагаар бол шөнийн дөрөв хүртэл суусан хэрэг. Сапир Сайраан "Та хэд дор хаяж арав, арваннэг хүргэж унтах­гүй бол шөнө дунд нойр чинь сэргэчихнэ" гэж хэлээд бас багагүй удаасан юм.

Ерөнхийлөгчтэй ярилц­са­ны дараа нэг асуудлын гогцоог ерөнхийдөө ойлгож авсан. Тэр нь Кувейтээс нефть оруулж ирэх асуудал. Төр засгийн удирд­ла­гууд Арабын орнуудаар айлч­лахыг сонсоод манайхан нэг л зүйл хүлээдэг. Тэр нь нефть.

Өмнө нь дарга сайдууд болох юм бүтэх юм шиг ярьж иргэдэд хүлээлт үүсгэдэг. Гэвч Монгол Улсын төрийн тэргүүн Эмиртэй уулзах үед уг асуудлын гогцоо тайлагдсан. Кувейтүүдэд юу л байна нефть л байна. Тэд манай­хыг хүссэн хэмжээгээрээ ав л гэж байгаа. Харин хэрхэн яаж зөө­вөр­лөх нь үнэндээ асуудал ажээ. Хятадад байдаг үйлдвэрээрээ дамжуулж манайх руу шатахуун өгч болох. Гэвч түүнийг нь хята­дууд зөвшөөрөхгүй байгаа юм билээ. Тэгээд л гацчихсан. Хя­та­даар дамжихгүй л бол бид хаа байгаа Арабаас нефть элсэн цөлөөр машинаар зөөгөөд дараа нь вагонд ачаад авчирна гэдэг мэдээж боломжгүй шүү дээ.

Элчин Сайраанаас бид бас олон зүйл сонирхсон. Кувейтэд биднийг очи­хын өмнөхөн болсон олон ний­тийн жагсаалын талаар эхлээд асуусан. Түүнд ийн хариул­сан юм. "Албан ёсны иргэн болох хүсэлтэй олон цагаач хүмүүс бай­даг. Тэд байн байн асуудлаа Эмир болоод Пар­ламентын танхи­мын­ханд тавь­­­даг. Тэрхүү хүсэлтэд нь нааш­тай хариу өгөв.

Эх сурвалж: Өдрийн сонин