Монгол улсын Хөдөлмөрийн баатар, Ардын уран зохиолч, Төрийн шагналт, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, “Болор цом” наадмын дөрвөн удаагийн тэргүүн шагналт яруу найрагч Бавуугийн Лхагвасүрэн агсаны хүү “Болор цом”-ын эзэн, яруу найрагч Л.Хасартай ярилцлаа. 

-МИНИЙ ААВ ТЭНД ХЭЗЭЭ Ч ДААРАХГҮЙ, МОНГОЛЫН АРД ТҮМНИЙ АГУУ ИХ, ХАЛУУН ХАЙР ААВЫГ МИНЬ ТЭВЭРЧ БАЙГАА-

-Уншигчдынхаа өмнөөс танд гүн эмгэнэл илэрхийлье. Монголын ард түмний гашуудсан сэтгэл, төр засгийн хүндэтгэл салах ёс гүйцэтгэх үед танд болон таны гэр бүлд их хань болж байв уу? Та тэр их хүндлэл хайрыг хараад ааваараа их бахархсан байх даа?

-Би бахархсан, ааваараа. Миний аав эх газрынхаа элгэнд шингэсэн ч тэнд хэзээ ч даарахгүй. Миний аавыг Монголын ард түмний агуу хайр тэвэрч байгаа учраас би аавыгаа хамгийн азтай, хамгийн жаргалтай хүн гэж хэлж чадна. Би ааваараа бахархахаас гадна Монголын ард түмнээрээ бахархсан. Энэ харгис хүйтэн ертөнцөд Монголчууд халуун дулаан сэтгэлтэйгээрээ үлдсэн ард түмэн юм гэж баярлаж суусан. Монгол хүн хэзээ ч зовлонд унасан нэгнээ хаяхгүй, тийм их гэгээн сэтгэлтэй ард түмэн. 

-Та салах ёс гүйцэтгэх үеэрээ “Энэ бол хагацал биш” гэж хэлсэн. Юуны учир ийн хэлэх болов оо?    

-Ааваа, бид жамын үүдэнд, хагацлын босгонд зогсч байна. Энэ хагацал биш байгаасай, зүүд байгаасай, сэрүүн зүүд байгаасай гэж хүсч зогсоо юм. Айж л байгаа хүний арга ядсан үг шүү дээ. Миний эцгийгээ хайрлах хайр багтаж ядахдаа, түүнээсээ хагацмааргүй байгаа гэдгээ уйлан хайлж, дуулж илэрхийлж буй минь тэр шүү дээ. Түүнээс хагацал гэх ертөнцийн агуу, мөнх жамыг үгүйсгэж би чадахгүй. Хүний ертөнц чинь хагацал, учралаас бүтдэг. “Үхэгсэдийг үдэх, ирэгсдийг угтах эх нутгийг минь бүтэн үлдээгээрэй” гэж миний аавын сүүлийн ярицлагад байгаа. 

-Тэгвэл би их ташаа ойлгожээ. Явж байгаа хэдий ч хагацаж байгаа биш. Бидний оюун санаанд амьдарсаар байгаа гэдэг утгыг олж харсан юм. 

-Яг өөрийн бодь биеэр хагацаж байгаа хагацал юм. Би өнөөдөр эцгийнхээ халуун гарыг атгаж чадахгүй, байхгүй. Энэ чинь хагацал. Энэ ертөнцөд хүний мэдэрч болох хамгийн аз жаргалтай мөчүүдийн нэгээр би дутаж байгаа юм. Тэгэхээр энэ чинь хагацал шүү дээ. Амьдралд хүн дурладаг, шунадаг. Гэтэл түүн дотроос ганцхан заяадаг цөөхөн зүйлийн нэг нь миний аав, миний ижий. Харин олон хүнийг бодвол би их азтай. Аавтайгаа 40 гартлаа хамт амьдарч, цуг байна гэдэг их хувь заяа. 

-Олон хүний хайрладаг аавтай байна гэдэг бүр их хувь тохиол байхдаа? 

-Их сонин л доо. Аав бол аав л байдаг. Миний аав бүх хүний аавтай ив ижил. Инээх өдрөө инээж, уурлах өдрөө уурлаж, хайрлах өдрөө хайрлаж, загнах өдрөө загнана. Аав минь ухаантай хүн болохоор хэлж байсан үг, шүлэг бүтээл бүхэн, зүрхний цохилт амьсгал бүхэн нь ямар их үнэ цэнэтэй байж вэ гэдгийг одоо бодохоор дотор шархирч, хэцүү санагддаг. Ухаалаг байна гэдэг үлдээсэн үнэ цэнэдээ байдаг юмуу гэж ойлгодог.  

-Хүн эцгийнхээ хэлсэн бүхнийг хожим хойно ойлгодог бас л амьдралын нэг жам юм болов уу? 

-Хүн гэдэг өөрөө болхи бодьгал юмдаа. Хэдхэн хоногийн өмнө ертөнцөд надад дутуу юм байсангүй. Дутуу байна гэдэг их сонин ойлголт. Хувцасгүй байна, гуталгүй байна гэдгээ дутуу байна гэж ойлгодог. Харин эцэг эхтэйгээ байна гэдэг бүтэн гэсэн үг.

-НАЙМАН САРД ААВТАЙГАА ХАМТ ӨНЖҮҮЛ НУТАГТ НЬ ОЧСОН-

-Бид их найрагчтайгаа Улсын драмын эрдмийн театраас салах ёс гүйцэтгэсэн. Ажил амьдралын гараагаа эхэлсэн тэр дурсамжит газрыг нь та бүхэн сонгосон уу? 

-Миний аавын ажил амьдралын гараа эхэлсэн газар Хүүхэлдэйн театр. Маршал Х.Чойбалсангийн санаачлагаар байгуулагдсан Монгол улсын Хүүхэлдэйн театрт 1960-аад онд аав 16 настай дагалдан жүжигчин болж орж байсан. Гэхдээ энэ театртай үүнээс ч өмнө холбогдсон нандин дурсамж бий. Хүүхэд байхад нь Залуучуудын соёлын ордон /одоогийн УДЭТ. сурв/-ыг анх байгуулаад, улс орон даяар хандив цуглуулсан байдаг юм. Тэр хандив Лүн сумын сургууль дээр ирэхэд миний аав, нэгдүгээр ангийн жаахан хүү босоод “Би зуун төгрөг өгнө” гэж хэлсэн гэдэг. Нэгдүгээр ангийн ийм жаахан хүүхэд 100 төгрөг өгнө гэлээ, ямар учиртай юм бэ гээд багш нь манай өвөө эмээ дээр очиж. Харин өвөө “Миний хүү хүсч байгаа бол тэрийг нь бид хандивлах ёстой” гээд хандивлажээ. Тэр нялхад нь ч тийм совин байсан юм уу, бүх ажил уран бүтээлийн гараа нь энэ театртай холбоотой байдаг. УДЭТ-т аавын минь “Тамгагүй төр”, “Атга нөж”, “Үгүйлэгдсэн хайр” гээд олон жүжгүүд тавигдсан. Тиймээс ч энэ театртаа маш их хайртай. Ямартай, нэг удаа нялх багын найз жүжигчин Г.Мягмарнаран ах театрыг “Лхагвасүрэнгийн сүүтэй улаан үнээ” гэж хэлж билээ. Монголын урлагийн голомт, сэтгэлийн ариун сүм юмдаа. 

-Өөрийгөө элээж, өрөөлийг ирлэж дуусах Өнжүүлийн цэнхэр билүүний хэлтэрхий гэж... Өнжүүл нутгийнхаа талаар шүлэглэсэн нь их бий. Өнжүүлд нутаглуулах санаа өөрийнх нь санаа байв уу? 

-Аавын минь шүлгэнд хүртэл байдаг шүү дээ. 

Өртөө илүү үргэлжилсэн

Өнжүүлийн хөх ууланд

Өөдсийн чинээ намайг багтаах

Өвс ширэлдсэн зай бий

Тэнд намайг

Тэнгэрт толгойг минь ойрхон

Өтөнд хөлийг минь ойрхон

Өтгөсийн жамаар гээнэ бизээ....

Найман сард аавтайгаа хамт Өнжүүл нутагт нь очиход өөрөө ерөнхийдөө газраа заасан, энэ хавь их сайхан газар шүү. Аавыгаа “Алтан өлгий”-д битгий тавиараа гэсэн. Хуучин ёсонд тойм болгож хэлэхээс газраа яг энд гэж заадаггүй. “Энэ хавьцаа сайхан юмаа, харагдах байдал нь ийм юм” гэж хэлснийх нь дагуу аавыгаа нутагт нь хүргэсэн дээ. 

-Уншигч бидний хувьд найрагчаа Солонгосын эмнэлэгт байснаас нь хойш төдийлөн мэдээлэлгүй байгаад энэ гашуун мэдээг сонссон. Найрагчид маань Монголын ард түмэн туслах чин сэтгэлтэй байгаа юм гэдгийг мэдсэн, бид ч эдгэх нь гэж найдаж суусан. Солонгосоос ирснээс хойш биеийн байдал нь ямар байсан бэ? 

-Миний аавын хамгийн их баярлаж байсан цаг хугацаа тэр. Монголын ард түмэн миний аавд ямар их хайртай вэ гэдгийг мэдэрсэн. Тэр бол миний аавын амьд байсан бас хамгийн их жаргалтай байсан шалтгаан. Монголын ард түмний ерөөлөөр аав минь амьдарч байсан юм шүү дээ. Аав минь Солонгос явахдаа ходоодоо 100 хувь авахуулаад, биеийн байдал үнэхээр хүнд байсан. Монгол түмний хайр энэрэл, олон олон эмч нарын сэтгэл болоод чадвар миний аавыг дахиад нэг жил, хоёр жил амьд байх боломжийг өгсөн шүү дээ. Үнэхээр турж эцсэн, ядарсан, хэцүү байсан. 

-ИХ ХАЙРЛУУЛНА ГЭДЭГ ЧИНЬ ИХ ХҮНД АЧАА ЮМ БАЙНА-

-Аавыг тань их хатуу үгтэй гэж ярьдаг. Хүүхдүүддээ ер нь хатуурхдаг уу?

-Хэлж байгаа үг нь хатуу хэдий ч миний аав их зөөлөн хүн шүү дээ. Хүүхдүүдээ асар их эрхлүүлнэ. Намайг хүүхдээ загнахад ч их дургүй. “Хүүхдээ битгий хайраар дутаа, хайранд өлгийдүүлж өссөн хүн тэнэг хүн болдоггүй” гэж захина. Бүх хүүхдээ өөр өөрийнх нь араншингаар хүмүүжүүлж, өөр өөрийн гэсэн ертөнцтэй болгож чадсан. Аав өөрөө айлын ганц хүүхэд болохоор биднийг буруу ярьж, буруу хийсэн ч өмөөрнө. Би гашуун үгтэй, хүн гомдмоор тэнэг юм их хэлдэг. Тэгэхээр намайг “миний хүү яах вэ, яахав” л гэнэ. Тэр нь намайг загнаснаас илүү зөв байлгана. Магадгүй загнадаг байсан бол би бодсоноо нуудаг хүүхэд болох байсан байх. Тэр л биднийг гэсэн хайр юм даа. 

-Хүүхдүүд нь ихэвчлэн урлагийн салбарт ажиллаж яваа шүү дээ. Урлаг их хатуу ертөнц учраас урлагийнхан хүүхдээ энэ салбарт оруулах дургүй байдаг. Та нарт “хэрэггүй шүү” гэж хэлж байсан нь бий юу?   

-Хэлж байсан үе бий. Гэвч нэг л мэдэхэд ийм болчихсон. Хүнд зугтаж болохгүй үйлийн үр гэж бий. Тэгээд л тэр. 

-Аавын тань танд хэлсэн “оройд орсон” үг юу байв?

-Юм хийхгүй байна гэж сүүлд хэлж байсан. Өөрөө бага залуудаа олон хүүхэд өсгөх гэж явсан болохоор “Амьдралын аар саарт түүртсэн ч санаж, хүсч буйгаа бүтээх ёстой. Бүтээж байж л хүн аз жаргалтай байдаг” гэж хэлдэг байсан. Өөрөө нэг өгүүлбэр, нэг үгийг хүртэл бүтээл гэж харна. Энэ нь л “Бүтээнэ гэдэг алдаршихаас үнэтэй” гэсэн сургаал нь юм даа.  

-Юм хийсэнгүй гэж зэмлэж байна гэдэг танаас их зүйл хүлээж байсны илрэл юм болов уу?

-Одоо бодож суухад аав минь надаас маш ихийг хүлээдэг байж. Над руу муухай ч харалгүй, дэндүү их хайрладаг. Гэвч их хайрлуулна гэдэг чинь их хүнд ачаа юм байна. Хайртайгаа хамт итгэл найдвар, хариуцлагыг хамт үлдээдэг. Хайрлана гэдэг зөвхөн эрхлүүлэхийн нэр биш юм. 

-Та өөрөө бичгийн хүн. Аав тань Монгол түмний хүндэтгэлийг хүлээсэн их найрагч, зохиолч болохоор бичиж, туурвихад өөрийгөө чамлах үе бий юу?  

-Хэн ч эцгээсээ алд дэлэм дутуу байдаг. Би өөрийгөө бичгийн хүн гэхээсээ илүү аугаа их аав гэдэг уулын энгэрт нь чулуун тоглоомоор тоглоод, эрхэлж суугаа хүүхэд шиг л төсөөлдөг. Эцэг шигээ бүтээлч байна гэдэг дэндүү хол, биелэхгүй мөрөөдөл шиг санагддаг шүү. Харин би өөрийнхөө хувьд бүтээлч амьдарч чадна. 

-Хоёр өөр уран бүтээлчийг харьцуулах мэт бүдүүлэг асуулт ч гэлээ таныг аавынхаа үргэлжлэл болно гэж олон хүн ярих юм?

-Хүн гэдэг цаг тооны үргэлжлэл, цагаан сүүний ургамал. Хүн болгон өөрийн гэсэн цаг хугацаа, орон зайтай, давтагдашгүй. Аав минь Монголын ард түмний хайр ерөөлд талархахдаа ихийг хийж бүтээх гэгээн хүсэлд автаж байсан. Гэвч бие нь дийлэлгүй дутуу үлдээсэн юмнууд бий. Түүнийг нь гүйцээн ном болгож, ард түмэндээ барих л миний хувьд маш чухал ажил, үргэлжлэл байх гэж би бодож сууна. 

-Сүүлд бичиж байсан бүтээлүүд нь хэзээ бидний гар дээр ирэх бол?  

-Тодорхой тов хэлж чадахгүй байна. Сүүлд яг өөрөө бэлдсэн ном бий. Хэд хэдэн шүлэг нь дутуу байгааг тэмдэглэлийн дэвтрээс нь шүүж олох, янзлах ажил байна.

-ААВ МИНЬ ИХ НӨМӨР НӨӨЛӨГТЭЙ УУЛ БАЙЖЭЭ-

-Аав тань та нарыг хүүхэд байхад цаг заваа хэр их зарцуулдаг байсан бэ? Их завгүй хүн байв уу? 

-Аав их сонин, хүүхдүүд хажууд нь шуугиж байхад л бичээд сууж байдаг. Ямартай л гурилын гамбанзан дээр хүртэл шүлгээ бичиж суух вэ дээ. Хүнтэй ярьж байхдаа юм тэмдэглээд л байна, сүүлд нь үзэхээр ярьсан сэдвээсээ тэс өөр шүлэг биччихсэн байдаг. Олон ач нар нь уйлж дуулаад л, инээгээд л, ээж минь хоолоо хийж, махаа чанаад л байхад тэр дунд бас л бичээд сууж байна. Аавын гэрт хүний хөл тасрахгүй, хөлхөж л байна, аав бичиж л сууна. Харин өвдөөд тэнхэл муутай болчихсон хойноо олон хүн ирэхээр ядардаг болсон. Тэгсэн мөртлөө л хүн үгүйлнэ. Насаараа олны дунд бужигнаж амьдарсан хүн эцэст нь ярихаас ч ядардаг болсон тэр үе л их хэцүү байсан.

-Та аавтайгаа холбоотой бага насны дурсамжаасаа хуваалцаж болох уу?

-Олон бий. Нэг удаа хичээл дээрээ онц авчихаад гэртээ иртэл ээж “Аавынхаа нэр хүндээр л онц аваа биз” гэж хэлэхэд нь жигтэйхэн их гомдож билээ. Тэгээд аавыг ирэхэд нь хэлнэ дээ гээд хүлээтэл, байдаггүй. Тэгэхээр нь жижигхэн цаасан дээр гомдлоо бичиж гэрийн багана дээр наагаад унтчихсан. Аав тэр үгийг орой нь ажлаасаа ирээд уншсан. Инээдтэй ч юм шиг энэ дурсамж санаанаас ер гардаггүй.

-Аавтайгаа хамт 40 нас хүртлээ байсан, азтай гэж та өөрийгөө хэлсэн шүү дээ. Эцэгтэйгээ өссөн хүүхэд бардам, өөртөө итгэлтэй гэдэг. Танд тэгж санагддаг уу?

-Аав минь их нөмөр нөөлөгтэй уул байжээ. Аавын минь тэр их нөмөр нөөлөг, өөрийн хэдэн хүүхдээсээ гадна Монголын уран зохиолд хэсэг үе орж ирсэн залуусыг ч нөмөрлөж байсан шүү дээ. Одоо Монголын уран зохиол бас нэгэн агуу их хүний нөмөр нөөлөг дор оршиж, цаг хугацаа ахиад л тийм агуу хүнийг бүтээх байх.

-Хамгийн сүүлд миний эмээж, таны дүлж байгаа ганц асуулт бий. Уучлаарай, шинийн нэгний өдрийн талаар та ярихгүй гэж боддог уу? 

-Энэ асуултанд хариулалгүй өнгөрье.

-Цаг заваа гарган бидэнтэй ярилцсан танд маш их баярлалаа.

-Та бүхэнд бас баярлалаа. Аавыг минь тэнгэрт даатгаж, газарт оршооход сэтгэл юугаа зориулсан Монгол улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга, Монгол улсын Засгийн газар, ЗГХЭГ-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ, Төв аймгийн ЗДТГ, Баян-Өнжүүл сумын ЗДТГ, БСШУСЯ, Монголын зохиолчдын эвлэл, Улсын драмын эрдмийн театр, Худалдаа үйлдвэрлэлийн их сургууль, чин сэтгэлээ зориулж оролцсон ах дүү, хамаатан садан, найз нөхөд, хамт ажиллаж байсан нөхөд, хагацлын хүйтэн шуурганд халуун сэтгэлээрээ хамт байсан та бүхэндээ баярлалаа. Тэр дотроо, эцсийг нь хүртэл хамт байдаг Монгол хүний нүнжиг гаргаж үргэлж хамт байсан “Hero” энтертайментын хамт олон, Б.Баатартаа их баярлалаа.

ГЭРЭЛ ЗУРГИЙГ: Г.БАЗАРРАГЧАА