Төв аймаг энэ жил 63450 га талбайд улаанбуудай тариалах зорилт дэвшүүлсэн ч 67 мянган га талбайд улаанбуудай тариалж, төлөвлөгөөгөө 107.9 хувиар давуулан биелүүлээд байна.

Тариалалтын ажил цар тахлын амаргүй нөхцөл байдалтай зэрэгцсэн ч энэ аймгийн удирдлагууд болоод тариаланчид цаг наргүй зүтгэж, халдвар хамгааллын дэглэмээ баримталж, технологит хугацаандаа сайн ажилласны үр дүнд улаанбуудайн тариалалт ийнхүү төлөвлөгөөгөө давчихаад байна. Найм, есдүгээр сард цаг агаар тааламжтай байвал бүх юм санаснаар бүтэх нь гэж тариаланчид ярьж байна. Тариаланчид “Наймдугаар сарын сүүлээрх цочир хүйтрэлийг давчихвал есдүгээр сар налайдаг даа. Гэхдээ одоо намрын эхэн сар дундаа орж буй учир тайвширч болохгүй” гэцгээж байлаа.

Төв аймаг бол Монгол орны тариалангийн гол бүс нутгийн нэг. Бусад хүмүүс энэ цаг үед ээлжийн амралт, зуны зугаалга, аялал хийдэг бол тариаланч, ногоочдын хувьд ид ажлын үе, хариуцлагаа өндөржүүлэх өдрүүд үргэлжилдэг. Төв аймгийнхан ургац хураалтын бэлтгэл ажлаа базаагаад завгүй байна.

Ц.Жамбалсүрэн: Сүүлийн30-аад жил хураагаагүй их хэмжээний ургац хураана

Төв аймгийн ИТХ-ын дарга Ц.Жамбалсүрэнтэй уулзлаа. Тэрбээр “Төлөвлөгөөгөө давуулан биелүүлсэн нь бахархалтай амжилт ч гэлээ бидний өмнө одоо ургацаа бүрэн дүүрэн хураан авах, үүсч болох эрсдэлээс сэргийлэх нь гол ажил болчихоод байна” гэж байлаа. Түүнээс зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Өнөө жил танай аймаг сүүлийн 30 жил хураагаагүй их хэмжээний ургац хураан авахаар болжээ. Энэ бүхэн цаг агаар таатай байсны дээр тариаланчдын хөлс хүч, ур чадвар, үр сонголт сайн байсан зэрэг олон ажлын нийлбэрийн үр дүн байх шүү?

-Тэгэлгүй яахав. Төв аймагт үйл ажиллагаа явуулж буй тариалангийн компаниуд маань чадавхижсан. Ногоон тэжээлийн тариалалт олон хүчин зүйлийн улмаас нэлээд сэргэж байна. Тосны ургамлын үйлдвэрлэл хоёр дахин нэмэгдсэн. Сүүлийн жилүүдэд манай аймаг сайн ургац авсан.

-Өнгөрсөн жилүүдэд ургац хураалтын үеэр хүн хүчний дутагдалд орж хүнд байсан. Ургацаа авч чадахгүй орхиж байсан нь ч бий. Өнөө жил танай аймаг төлөвлөгөөгөө давуулаад байгаа учир бүр ч их ажиллах хүч хэрэг болох нь дээ?

-Хүн хүчний асуудал жилээс жилд л яригддаг. Ялангуяа Жаргалант, Борнуур, Батсүмбэр зэрэг сумдад хүнсний ногоо үйлдвэрлэл, төмс хураалтад хүн маш их дутагддаг. Өнөө жил Засгийн газраас оюутнууд, хүчний байгууллагууд, цэргүүдийг энэ ажилд оролцуулах чиглэл гаргасан. Манай Төв аймагт Хуурай цэргийн командлал, 016 дугаар нэгтгэл байдаг учир эдгээр байгууллагатай орон нутгийн удирдлагын түвшинд ярилцаж, намрын ургац хураалтын гол ажлыг нугалуулах бодолтой байна.

-30 гаруй жилийн өмнө манай улс их хэмжээний ургац хурааж, тариа буудайгаа Сүхбаатарын талбай дээр дэлгэж байсан түүх бий. Өнөө жил тэр хэмжээний л ургац хураах байх даа гэцгээж байна?

-Тийм таамагтай байна. Хөндлөнгийн ямар нэг саад бэрхшээл гарчихгүй бол тэр хэмжээний ургац хураачихна.

-Тариалалтын үеэр цар тахлын хөл хорио таарч “Тариа, ногоо хэцүүдлээ. Тариаланчдаа талбайд нь гаргая” гэж хүмүүс санаа зовнисон шүү?

-Тариалалтын ажил эхлэх үеэр цар тахлын дэглэлтийн оргил үе таарсан. Төв аймаг Улаанбаатар хотыг тойрч оршсон, нийслэлээс гарч буй дөрвөн зүг, найман зовхист гарч буй хөдөлгөөн манай аймгаар дамжин өнгөрдөг, геополитикийн хувьд онцлогтой аймаг л даа. Тийм учраас бид дотооддоо алдсан халдварыг тархаахгүйн тулд өнгөрсөн гуравдугаар сарын 6-ныг хүртэл барьж чадсан. Цар тахлын үед тариалалтын ажил эхэлсэн. Тариаланчид маань зөв зохион байгуулалттай ажиллаж чадсан. Тариаланчдаа хаврын тариалалтын технологит хугацаанаас нь өмнө дархлаажуулалтад хамруулсан. Аймаг, сумдын Онцгой комисс маш сайн уялдаатай ажиллаж, хэрэгцээтэй үрээ татаж чадсан, тоног төхөөрөмж, хэрэгслээ татахад нь хамтарч ажилласан. Аж ахуйн нэгжүүдийг хоршуулах замаар бэлтгэл ажлыг нь хангуулсан. Аймгийн хэмжээнд 63450 га талбайд улаанбуудай тариалах төлөвлөгөөтэй байснаас 107 хувиар давуулан биелүүлсэн. 10505 га талбайд тосны ургамал тариалах төлөвлөгөөтэй байсан ч 203 хувь тус тус давуулсан.

-Та бүхэн саяхан тариалангийн бүс нутгаар яваад иржээ?

-Тэглээ. Соёололт болоод технологийн мөрдөлт нь 90 хувь байна. “Онцсайн” гэсэн гарц үнэлэлтийг мэргэжлийн байгууллага нь өгсөн.

-Цаг агаар нь ярих юмгүй сайхан зун байлаа. Бороо хур арвин байв уу?

-Өнөө жил газар тариалангийн бүс нутгаар бороо хур элбэгтэй байгаа нь 30 жилийн дунджаас ахиу, боломжийн хэмжээний ургац хураан авах бололцоог бүрдүүлж байна.

Цаг агаарын албан ёсны мэдээллүүдийг нэгтгэж, маш сайн тооцоолоод аль болох богино цаг хугацаанд хаягдалгүй, чанартай хурааж авах бэлтгэл ажлыг хангуулахаар ажиллаж байна. Энэ тал дээр ажлын хэсэг гараад ажиллаж байна.

-Шатахууны үнэ нэмэгдчихсэн байдаг. Ургац хураалтын үед шатахуун, түлшний асуудлаа яаж шийдэх вэ?

-Үүн дээр чиглэсэн шийдвэр хараахан алга. Гэхдээ ургац хураалт, үйлдвэрлэлтэй холбогдуулж Засгийн газар нөөц бүрдүүлэхээр ажиллаж байгаа.

-Сайн ургацтай жил мөндөр унах тохиолдол их байдаг гэж туршлагатай тариаланчид ярьдаг?

-Ямар ч байсан бидний хувьд байгалийн ноцтой үзэгдлийн үед шаардлагатай арга хэмжээг авна. Утаа май тавихаас эхлүүлээд ургацаа хамгаалах уламжлалт аргууд бий. Тийм аргуудаасаа эхлүүлээд шинжлэх ухааны технологиудаа ашиглаж ургацаа хамгаална. Бидний санааг зовоож байгаа нэг асуудал байгаа нь их хур бороо орохоор чийгний мөөгөнцөр гэж өвчин гарч байна. Хөрсийг нь чийг идээд байна. Үүн дээр нэмэлт зардал бас гарч байна. Хонх нь дуугарахаар дамар нь таг гэгчээр их бороо орохоор ийм чийгний өвчин дэлгэрдэг юм байна. Улаанбуудайнд ийм эрсдэл байгаа ч энэ их чийг нь ногоон тэжээлдээ маш таатай байна.

-Энэ байдлаар бол монголчууд ирэх жил идэх гурилаа дотоодоосоо бүрэн хангачихаар л байгаа юм байна?

-Тийм тийм. Өндөр хувьтай байгаа.

-Төмс, хүнсний ногоон дээр бүр ч санаа зовохооргүй юм байна?

-Тийм ээ, гэхдээ хамгийн гол нь хурааж авах шүү дээ. Жилийн жилд төмс хураалт дээр хүн хүчний асуудал хүнд байдаг. Та бүхэн ургац хураалтын үеэр Жаргалантад очиж сурвалжлаарай. Маш их төмс хаягддаг.

Төмсөө хурааж авмаар байна. Хураасныхаа дараа төмсний үйлдвэрлэлээ төрөлжүүлж хөгжүүлмээр байна.

-Саалиа бэлдэхээр саваа бэлд гэдэг. Нөөцийн сав, агуулахууд бэлэн үү?

-Үр тариа хадгалах элватор, савнууд бол гайгүй боломжийн шүү. Жилд манайх 40-50 хувийн дүүргэлттэй л явж ирсэн. Хамгийн дээд тал нь 70 хувийн дүүргэлттэй л байсан. Дараа жилээс өөрсдөө үрийн асуудлаа маш сайн бэлтгэж авах шаардлагатай байгаа. Үрээ дотооддоо 100 хувь хангадаг, чанартай, стандартын үрийг технологит хугацаанд нь аваад түүнийг стандартын дагуу хадгалах нь чухал. Дотооддоо нутагшсан үр гэдэг бол дараа жилийн тариалалтын хамгийн том бэлтгэл болдог. Ирэх гурван жил их гайгүй харагдаад байгаа шүү.

-Тариаланчид “Цочир хүйтрэл нь гайгүй өнгөрөөсэй” гэцгээж байна?

-Тэрнийхээ хэрээр илүү хөрөнгө зарчихсан, тэр хэрээр л илүү эрсдэл үүрцгээчихсэн байж байна. Тариаланчид удам дамжсан тариаланчид. Эд маань гантай жил ч тарьж л байдаг. Өчнөөн жил ургац алдаж, хамаг юмаа барсан ч дараа хавар нь яаж ийгээд л дахиад л тариад явж л байдаг хүмүүс. Энэ бол нэг талаар хувь хүмүүс, иргэн хүний ажил боловч нөгөө талаараа Монгол Улсын стратегийн хүнс. Тариаланчид өөрсдөө үндэсний баялаг болчихоод байна. Үндэсний үйлдвэрлэл, үндэсний тариаланчид бол яалт ч үгүй Монголын баялаг. Энэ хүмүүс сөхрөөд уначихвал бид гаднаас нэг килограмм гурил, төмсийг хичнээн мянган төгрөгөөр худалдаж авах вэ хэмээлээ. Ногоочдын хувьд таатай цаг агаар ивээлээ хайрлаж ахиухан ургац хурааж, эхнээс нь худалдаанд гаргачихаад байна. Ногоочдын зүгээс “Бид төр засгаасаа байнга юм гуйж, шаардаад байдаггүй. Биднийг жилдээ ганц л анхаарчих. Тарьсан ногоогоо тайван сууж байгаад зарчих талбай, лангууг нь гаргаад өгчих. Өөр хүсэх юм алга” гэсэн хүсэлт гаргаж байгаа юм байна.

- Тус аймгийн хэмжээнд улаанбуудайн тариалалт 107, тосны ургамлын тариалалт 203 хувиар тус тус давж биелжээ-

-Тариалалтын үеэр цар тахлын хөл хорио таарч “Тариа, ногоо хэцүүдлээ. Тариаланчдаа талбайд нь гаргая” гэж хүмүүс санаа зовнисон шүү?

-Тариалалтын ажил эхлэх үеэр цар тахлын дэглэлтийн оргил үе таарсан. Төв аймаг Улаанбаатар хотыг тойрч оршсон, нийслэлээс гарч буй дөрвөн зүг, найман зовхист гарч буй хөдөлгөөн манай аймгаар дамжин өнгөрдөг, геополитикийн хувьд онцлогтой аймаг л даа. Тийм учраас бид дотооддоо алдсан халдварыг тархаахгүйн тулд өнгөрсөн гуравдугаар сарын 6-ныг хүртэл барьж чадсан. Цар тахлын үед тариалалтын ажил эхэлсэн. Тариаланчид маань зөв зохион байгуулалттай ажиллаж чадсан. Тариаланчдаа хаврын тариалалтын технологит хугацаанаас нь өмнө дархлаажуулалтад хамруулсан. Аймаг, сумдын Онцгой комисс маш сайн уялдаатай ажиллаж, хэрэгцээтэй үрээ татаж чадсан, тоног төхөөрөмж, хэрэгслээ татахад нь хамтарч ажилласан. Аж ахуйн нэгжүүдийг хоршуулах замаар бэлтгэл ажлыг нь хангуулсан. Аймгийн хэмжээнд 63450 га талбайд улаанбуудай тариалах төлөвлөгөөтэй байснаас 107 хувиар давуулан биелүүлсэн. 10505 га талбайд тосны ургамал тариалах төлөвлөгөөтэй байсан ч 203 хувь тус тус давуулсан.

-Та бүхэн саяхан тариалангийн бүс нутгаар яваад иржээ?

-Тэглээ. Соёололт болоод технологийн мөрдөлт нь 90 хувь байна. “Онцсайн” гэсэн гарц үнэлэлтийг мэргэжлийн байгууллага нь өгсөн.

-Цаг агаар нь ярих юмгүй сайхан зун байлаа. Бороо хур арвин байв уу?

-Өнөө жил газар тариалангийн бүс нутгаар бороо хур элбэгтэй байгаа нь 30 жилийн дунджаас ахиу, боломжийн хэмжээний ургац хураан авах бололцоог бүрдүүлж байна.

Цаг агаарын албан ёсны мэдээллүүдийг нэгтгэж, маш сайн тооцоолоод аль болох богино цаг хугацаанд хаягдалгүй, чанартай хурааж авах бэлтгэл ажлыг хангуулахаар ажиллаж байна. Энэ тал дээр ажлын хэсэг гараад ажиллаж байна.

-Шатахууны үнэ нэмэгдчихсэн байдаг. Ургац хураалтын үед шатахуун, түлшний асуудлаа яаж шийдэх вэ?

-Үүн дээр чиглэсэн шийдвэр хараахан алга. Гэхдээ ургац хураалт, үйлдвэрлэлтэй холбогдуулж Засгийн газар нөөц бүрдүүлэхээр ажиллаж байгаа.

-Сайн ургацтай жил мөндөр унах тохиолдол их байдаг гэж туршлагатай тариаланчид ярьдаг?

-Ямар ч байсан бидний хувьд байгалийн ноцтой үзэгдлийн үед шаардлагатай арга хэмжээг авна. Утаа май тавихаас эхлүүлээд ургацаа хамгаалах уламжлалт аргууд бий. Тийм аргуудаасаа эхлүүлээд шинжлэх ухааны технологиудаа ашиглаж ургацаа хамгаална. Бидний санааг зовоож байгаа нэг асуудал байгаа нь их хур бороо орохоор чийгний мөөгөнцөр гэж өвчин гарч байна. Хөрсийг нь чийг идээд байна. Үүн дээр нэмэлт зардал бас гарч байна. Хонх нь дуугарахаар дамар нь таг гэгчээр их бороо орохоор ийм чийгний өвчин дэлгэрдэг юм байна. Улаанбуудайнд ийм эрсдэл байгаа ч энэ их чийг нь ногоон тэжээлдээ маш таатай байна.

-Энэ байдлаар бол монголчууд ирэх жил идэх гурилаа дотоодоосоо бүрэн хангачихаар л байгаа юм байна?

-Тийм тийм. Өндөр хувьтай байгаа.

-Төмс, хүнсний ногоон дээр бүр ч санаа зовохооргүй юм байна?

-Тийм ээ, гэхдээ хамгийн гол нь хурааж авах шүү дээ. Жилийн жилд төмс хураалт дээр хүн хүчний асуудал хүнд байдаг. Та бүхэн ургац хураалтын үеэр Жаргалантад очиж сурвалжлаарай. Маш их төмс хаягддаг.

Төмсөө хурааж авмаар байна. Хураасныхаа дараа төмсний үйлдвэрлэлээ төрөлжүүлж хөгжүүлмээр байна.

-Саалиа бэлдэхээр саваа бэлд гэдэг. Нөөцийн сав, агуулахууд бэлэн үү?

-Үр тариа хадгалах элватор, савнууд бол гайгүй боломжийн шүү. Жилд манайх 40-50 хувийн дүүргэлттэй л явж ирсэн. Хамгийн дээд тал нь 70 хувийн дүүргэлттэй л байсан. Дараа жилээс өөрсдөө үрийн асуудлаа маш сайн бэлтгэж авах шаардлагатай байгаа. Үрээ дотооддоо 100 хувь хангадаг, чанартай, стандартын үрийг технологит хугацаанд нь аваад түүнийг стандартын дагуу хадгалах нь чухал. Дотооддоо нутагшсан үр гэдэг бол дараа жилийн тариалалтын хамгийн том бэлтгэл болдог. Ирэх гурван жил их гайгүй харагдаад байгаа шүү.

-Тариаланчид “Цочир хүйтрэл нь гайгүй өнгөрөөсэй” гэцгээж байна?

-Тэрнийхээ хэрээр илүү хөрөнгө зарчихсан, тэр хэрээр л илүү эрсдэл үүрцгээчихсэн байж байна. Тариаланчид удам дамжсан тариаланчид. Эд маань гантай жил ч тарьж л байдаг. Өчнөөн жил ургац алдаж, хамаг юмаа барсан ч дараа хавар нь яаж ийгээд л дахиад л тариад явж л байдаг хүмүүс. Энэ бол нэг талаар хувь хүмүүс, иргэн хүний ажил боловч нөгөө талаараа Монгол Улсын стратегийн хүнс. Тариаланчид өөрсдөө үндэсний баялаг болчихоод байна. Үндэсний үйлдвэрлэл, үндэсний тариаланчид бол яалт ч үгүй Монголын баялаг. Энэ хүмүүс сөхрөөд уначихвал бид гаднаас нэг килограмм гурил, төмсийг хичнээн мянган төгрөгөөр худалдаж авах вэ хэмээлээ. Ногоочдын хувьд таатай цаг агаар ивээлээ хайрлаж ахиухан ургац хурааж, эхнээс нь худалдаанд гаргачихаад байна. Ногоочдын зүгээс “Бид төр засгаасаа байнга юм гуйж, шаардаад байдаггүй. Биднийг жилдээ ганц л анхаарчих. Тарьсан ногоогоо тайван сууж байгаад зарчих талбай, лангууг нь гаргаад өгчих. Өөр хүсэх юм алга” гэсэн хүсэлт гаргаж байгаа юм байна.

Н.Гантулга: Энэ их чийгийг дагаж сүүлийн 30-ааджил дэгдээгүй чийгний мөөгөнцөр өвчин гарч байна

Төв аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газар (ХХААГ)-ын дарга Н.Гантулгатай ярилцлаа. Тэрээр хэдхэн хоногийн өмнө тариалангийн бүс нутгуудаар явж, нөхцөл байдалтай газар дээр нь очиж танилцаад иржээ.

-Тариалангийн бүс нутгуудаар цаг агаар хэр байна?

-Одоогоор хүйтэрсэн юм алга. Гайгүй байна. Наймдугаар сарын сүүлийн арван хоногт цаг агаар хүйтэрнэ гэсэн тийм чигтэй байна. Наймдугаар сарын 9-нөөс намрын эхэн сар гарч одоо ургац хураалтын бэлтгэл ажил хангаад явж байна даа.

-Төв аймаг тариалалтын төлөвлөгөөнүүдээ давуулан биелүүлжээ?

-Аймгийн Засаг дарга, ХХААХҮ-ийн сайдтай гэрээ байгуулдаг. Уг гэрээний хүрээнд Аймгийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн газар аймгийн Засаг даргатай гэрээ байгуулдаг. Энэ гэрээнд тусгасан хэмжээг давуулан биелүүлсэн гэсэн үг.

-Та саяхан хөдөөгүүр яваад иржээ?

-Энэ жил цаг агаарын таатай нөхцөл бий болсон. Хур бороо цагтаа буусан, тариалалт эрс нэмэгдсэн. Төв аймгийн хэмжээнд анх удаа 40 мянган га талбайд ногоон тэжээл тарилаа. Улаанбуудай 67 мянган га талбайд тарилаа. Хүнсний ногоог 1600 га талбайд тарилаа. Төмсийг 12500 га талбайд тарилаа шүү дээ. Улаанбуудай, ногоон тэжээл, овьёос, хүнсний ногоогоо нийт 80 гаруй мянган га талбайд тариаллаа. Хур тунадас арвинтай жил шавьж хорхой, чийгний мөөгөнцөр өвчин гардаг юм байна. Сүүлийн гучаад жил ийм зун цөөхөн байлаа. Энэ их чийгийг дагаж сүүлийн гучаад жил гараагүй айхавтар өвчин гарч байна. Сэлэнгэ аймагт л гэхэд 60-аад мянган га талбай энэ өвчинд өртсөн гэсэн мэдээлэлтэй байна. Харин манай Төв аймгийн хувьд энэ тал дээр харьцангуй бага.

Улсын хэмжээний төмсний 67 хувийг Төв аймаг дангаараа хангадаг. Аймгийнхаа төмсний 70 гаруй хувийг хангадаг Жаргалант сум маань энэ жил 9900 га талбайд төмс тарьсан. Энэ төмснөөс нэлээд хувь нь шавьжинд идүүлсэн, болцоосоо өмнө навч нь шарлаж унаж байна. Шавьжнаас сэргийлэх хор, бордоо нь хил гаалийн асуудлаас болж саатаад байна. Хугацаа алдаж орж ирж байгаа зэрэг асуудал үүсээд байна. Ийм зүйлүүд бас байна аа. Гэхдээ энэ жил ургацын нөхцөл байдал дажгүй байна. Манай аймгийн хэмжээнд Ажлын гурван хэсэг гараад үр тариа, хүнсний ногоо, ногоон тэжээлийн ургац тогтоох, ургацын урьдчилсан баланс гаргахаар ажиллаж байна. Энэ сарын 20-ны дотор бид ургац тогтоолтыг урьдчилсан байдлаар тогтоож мэдээллийг харьяа яамандаа өгнө.

-Мөндөр унах вий гэсэн болгоомжлол байна?

-Мэр сэр мөндөр унасан тохиолдол байгаа. Гэхдээ албан ёсоор айхавтар эрсдэлд орохоор хэмжээний мөндөр унасан юм одоогоор манай аймгийн хэмжээнд алга байна. Урьдчилсан прогнозоор, долоо долоо хоногоор, 2-3 хоногоор цаг агаарын байдал өөрчлөгдөж байна. Сүүлийн мэдээгээр наймдугаар сарын сүүлийн арав хоногт жаахан хүйтэрнэ гэсэн, одоогоор дундаж температур шөнөдөө нэмэх 10 хэм хүрч байна. Тэгэхээр цаг агаар харьцангуй гайгүй болов уу гэж бодож байна.

-Үр сонголтын тал дээр энэ жил анхаарчээ, танай аймаг?

-Энэ жил манай аймагт “Үр шинэчлэлийн аян”-ыг сайн зохион байгуулсан. Аймгаас хөрөнгө гаргаж, тариаланчдадаа 300 тонн Элит үр өгсөн. Төв аймгийн хэмжээнд барьж буй гол бодлогуудын нэг бол үр шинэчлэлийн ажил. Дээр нь яамнаас хүнсний ногооны үрийг 80 хувь хөнгөлж, 20 хувийн үнэлгээтэйгээр тариаланчдад өгсөн нь нүдээ олсон ажил болсон. Үүний дагуу жишээ нь сонгино дээр л гэхэд 40 сая төгрөгийн урьдчилгааг Аймаг хөгжүүлэх сангаасаа гаргаж тариаланчдаа дэмжсэн гэлээ.

Уулзсан албаны хүмүүс болоод тариаланчдын хувьд цаг агаарын элдэв үзэгдлээс илүүтэй ажлын хүч нэн шаардлагатай байгаа тухай, ургац хураалтын үеэр ирж ажиллах хүмүүс эрэлттэй байна гэдгийг хэлж, захиж байлаа.