Монгол Улсын Их Хурлын 2019 оны тавдугаар сарын 2-ны өдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Авлигын эсрэг хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.1 дэх заалтыг үндэслэн Зандраагийн Дашдавааг Авлигатай тэмцэх газрын даргаар, Жанжаагийн Батсайханыг Авлигатай тэмцэх газрын дэд даргаар тус тус томилсон.

АТГ-ын шинэ удирдлагууд ард түмэнд шударга үнэнийг харуулж, авлига албан тушаалын гэмт хэргийн сүлжээг зогсооно гэсэн хүлээлт нийгэмд үүсээд байгаа. АТГ-аас 2019 оны эхний улиралд гаргасан судалгаар АТГ-т шалгагдсан, прокурорын байгууллагын хянасан Авлилгын гэмт хэргийн 25 хувийг үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн хэрэг эзэлсэн байна.

Харин төсвийн хөрөнгийг зориулалтын бусаар ашигласан хэрэг 40 хувийг эзэлсэн ч эдгээр хэргийн ихэнхийг АТГ албан тушаалтан, улс төр, бизнесийн бүлэглэлд илт үйлчилсэн УИХ-ын хуулиас болж үргэлжлүүлэн шалгаж чадаагүй юм. Авлигын хэргээр шалгагдсан Б.Гарамгайбаатар нарын хэрэг яг энэ замаар цааш явж, тэд өнөөдөр өршөөгдөх хэмжээнд очсон байгааг энд сануулах нь зав байх. Авлигачид Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн хүрээнд олон давуу талыг эдэлсэн. Хууль бус орлогоо нуусан төрийн албан хаагч гэр бүл, хамаатан садныхаа нэр бүртгэлтэй орлого, үл хөдлөх хөрөнгөө энэ үеэр ил болгон, мэдээллээ төрийн нууцад хамааруулж чадсан. Тиймээс хэн хэн, хэчнээн хэмжээний ямар хөрөнгөө ил болгосон бэ гэдгийг олон нийт мэдэж чадаагүй үлдсэн билээ.

Бид энэ удаад нийгэмд ихээхэн шуугиан дэгдээсэн хэргүүдийг эргэн сануулж байна. Одоогоор эдгээр хэргүүдийг яаж шийдэх, шалгалтын үйл явц ямар шатандаа явж буй тодорхойгүй байгаа. Гэхдээ ард түмний дунд АТГ-ын шинэ удирдлагууд авлига, албан тушаалын гэмт хэргүүдийг нэг тийш нь болгоно гэдэгт итгэлтэй байгаа юм.

Дубайн гэрээ: Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын үед Дубайн гэрээг үзэглэсэн. Тус гэрээний талаар тухайн үеийн Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг АНЭУ-д айлчилж ирсэн даруйдаа /2015 онд/ “Далд уурхайг эхлүүлэх үндсэн асуудлуудаа ярилцсан. Төслийн удирдлагын менежментийн зардлыг зургаан хувиар тогтоосон байсныг далд уурхайн бүтээн байгуулалт үргэлжлэх долоон жилийн хугацаанд гурван хувь байлгахаар харилцан тохиролцож чадсан. Мөн Оюутолгойн уурхайн бүх зардлыг Монголын тал хянах бололцоотой боллоо. Далд уурхайн төлөвлөгөөнд Монголын тал төслийн өгөөжийн 54,9 хувийг авна гэсэн зарчмыг тусгаж чадсан нь манай талд ашигтай хувилбар болсноос гадна энэ төсөл дээр татвартай холбоотой элдэв маргаан гарах шаардлагагүй болсон. “Оюу Толгойн далд уурхайг ашиглах бүтээн байгуулалтын төлөвлөгөө”-нд гарын үсэг зурснаар зургаан тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт Монголын эдийн засагт орж ирэх боломж бүрдлээ. Сүүлийн хоёр жил гацсан, хорин сар царцсан энэ төсөл хөдлөлөө. Энэ бол Монгол Улсын эрх ашигт бүрэн нийцэх үр дүн гэдгийг Монгол Улсын Ерөнхий сайдын хувьд хэлж байна. Гэхдээ Ерөнхий сайд ямар ч гэрээнд гарын үсэг зураагүй. Харин Оюутолгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг үргэлжлүүлэх төлөвлөгөөнд “Эрдэнэс Оюутолгой,” “Төркиз Хилл Резорсиз,” “Рио Тинто,” “Оюутолгой” ХХК-ийн удирдлагууд гарын үсэг зурсан” гэж мэдэгдэж байв.

АТГ өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 10-нд Ерөнхий сайд асан С.Баяр, Ч.Сайханбилэг нарыг саатуулсан. С.Баярыг Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Ч.Сайханбилэгийг Дубайн гэрээтэй холбон шалгасан.

АСЕМ: Үндэсний аудитын газрын шалгалтын АСЕМ-ын уулзалтыг хийхийн тулд манай улс 23.6 тэрбумыг баталж 20.8 тэрбумыг нь зарцуулсан байдаг юм. Тэгвэл дээрх 20.8 тэрбум төгрөгөөс 14.8 тэрбум төгрөгийн зөрчил илэрсэн тухай Үндэсний Аудитын газраас шалгалт хийж олон ноцтой зөрчлийг илрүүлсэн тухайгаа 2017 оны арваннэгдүгээр сарын 28-ны өдөр мэдээлсэн. Өөрөөр хэлбэл тус газраас “АСЕМ"-ийн санхүүгийн тайлангийн болон гүйцэтгэлийн аудит хийсэн гэсэн үг. Гадаад харилцааны сайдын 2016 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайлангийн аудитаар “АСЕМ"-тай холбоотой дараах зөрчлүүд илэрсэн байдаг.

Нэгдүгээрт нь: Дипломат байгууллагын үйлчилгээ эрхлэх газар болон Ази, Европын дээд түвшний Дипломат байгууллагын үйлчилгээ эрхлэх газар Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газраас албан ёсны шийдвэр гараагүй байхад Ази, Европын дээд түвшний 11 дүгээр уулзалт ''АСЕМ"-ыг зохион байгуулах үйл ажиллагаанд зориулж БНХАУ-ын буцалтгүй тусламжаар ирсэн 578 иж бүрдэл зочид буудлын тавилга, цагаан хэрэгслийг 13 аж ахуйн нэгж, 21 иргэнд бэлэн мөнгөөр болон зээлээр худалдсан, 4,787 ширхэг албан тасалгааны тавилга, тоног төхөөрөмж /сандал, ширээ, буйдан, хурлын танхимын иж бүрдэл/-ийг 33 төрийн байгууллагад шилжүүлсэн байна.

Хоёрдугаарт нь: Дипломат байгууллагын үйлчилгээ эрхлэх газрын захирал О.Заяамандах нь 2016 оны долоодугаар сарын 19-ний өдөр "Нью Терравокс" ХХК-тай БНХАУ-ын буцалтгүй тусламжаар ирсэн 6.955 нэгж орчуулгын тоног төхөөрөмжийг түрээслүүлэхээр гурван жилийн хугацаатай "Тоног төхөөрөмж түрээслэх, түрээслүүлэх гэрээ"-г байгуулсан байна. Тус гэрээнд түрээслэгч тал нь гэрээний хугацаанд түрээслүүлэгч талаас зохион байгуулах арга хэмжээг өөрийн зардлаар үнэ төлбөргүйгээр хариуцан ажиллаж, гэрээний хугацаа дууссанаар тоног төхөөрөмж түрээслэгч талд үнэ төлбөргүйгээр шилжихээр түрээсийн төлбөрийг тусгасан байна.

Гуравдугаарт нь: БНХАУ-ын буцалтгүй тусламжаар ирсэн 5,572 нэгж ширхэг албан тасалгааны тавилга, тоног төхөөрөмж /сандал, ширээ, буйдан, хурлын танхимын иж бүрдэл/-өөс 4,787 ширхгийг 33 төрийн байгууллагад тэдний хүсэлт болон Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газрын даргын албан бус шийдвэр /цохолт/-ээр үнэ төлбөргүй шилжүүлсэн, иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд 785 ш тавилгыг 103.0 сая төгрөгөөр худалдсанаас 97.3 сая төгрөгийн төлбөрийг аваагүй байна.

Дөрөвдүгээрт нь: "АСЕМ"-ын үйл ажиллагаанд зарцуулахаар батлагдсан төсвөөс 70.4 сая төгрөгийг ГХЯ-ны сайд, ажилтнуудын тус үйл ажиллагааг зохион байгуулахтай холбогдолгүй гадаад томилолтын арга хэмжээнд, 117.9 сая төгрөгийг ГХЯ-ны байр болон гаднах талбайн засварт зарцуулсан байна.

Тавдугаарт нь: Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн 2014 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн 63/37 дугаар зөвлөмж, 2016 оны гуравдугаар сарын 10-ны өдрийн 4/77 дугаар албан бичгээр ГХЯ-д ирүүлсэн чиглэлийн дагуу "АСЕМ"-ын үйл ажиллагаанд зарцуулахаар батлагдсан төсвөөс 12.429.6 сая төгрөгийн бараа, ажил, үйлчилгээний ханган нийлүүлэгч, гүйцэтгэгчтэй “шууд” худалдан авах гэрээ байгуулан ажилласан гэх зөрчлүүд илэрчээ.

Энэ хэрэгт Нийслэлийн Засаг дарга асан Э.Бат-Үүл, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга асан П.Цагаан, Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын дарга асан Ё.Гэрэлчулуун нартай холбоотой гэх мэдээлэл цацагдаж тэд үгүйсгэж хэвлэлийн бага хурал зарлаж байлаа. Одоогоор энэ хэрэгт эзэн холбогдогч байхгүй.

"Эрдэнэт" үйлдвэрийн 49 хувь: Худалдаа Хөгжлийн Банкны ТУЗ-ийн дарга Д.Эрдэнэбилэг, тус банкны Гүйцэтгэх захирал О.Орхон, “Монголиан коппер корпорейшн” ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Ц.Пүрэвтүвшин нарыг гуравдугаар сард баривчилсан. Тэднийг ЦЕГ, АТГ-ын хамтарсан ажлын хэсэг "Эрдэнэт үйлдвэр" ХХК-ийн хувьчлалтай холбоотой асуудлаар хэрэг бүртгэл нээн шалгасан юм. ЗГХЭГ-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ, “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн асуудлаар гуравдугаар сарын 4-нд мэдээлэхдээ, “Эрдэнэт үйлдвэр” компанийн 49 хувийг авах боломж тухайн үеийн Засгийн газарт байсан ч "Монголын коппер корпорэйшн" ХХК-д давуу байдал олгосон. 49 хувийг худалдан авсан 400 гаруй сая ам.долларын 72.4 хувийг төрөөс, үлдэх 27.6 хувийг Худалдаа хөгжлийн банк гаргасан байх магадлалтай" гэж танилцуулсан.

Д.Дорлигжав: “Алтан Дорнод Монгол” ХХК-ийн Ерөнхий захирал Т.Ганболд 2018 оны 12 дугаар сард “25-р суваг” телевизийн “Ам нээвэл” ярилцлагын зочноор оролцсон билээ. Энэхүү ярилцлагын үеэр тэрбээр “Манай компанийн данснаас Ерөнхий прокурор асан Д.Дорлигжавын дүүгийн данс руу мөнгө шилжсэн нь үнэн. Энэ талаар Х.Тэмүүжин сайдаасаа буух үедээ нийтэд дэлгэж байсан. Хэрэг шалгагдаж байгаа учраас би үүнээс илүү тайлбар хийх боломж алга” гээд компанийнхаа Голомт банк дахь данснаас 4 сая ам.доллар гарсан нь үнэн гэж мэдэгдсэн.

Манай сайт тавдугаар сарын 06-ны өдөр Т.Ганболдоос ярилцлага авах үеэрээ Хууль зүйн сайд, Ерөнхий прокурор асан Д.Дорлигжавтай холбоотой хэргийн талаар асуухад "Энэ хэрэг одоогийн байдлаар АТГ-т шалгагдаж байна. Олон улсын практик дээр хөдөлшгүй нотлох баримттай гэмт хэрэг. Хаашаа ч бултах аргагүй. Энэ хэргийг яаж шийдэх нь үү, ямар үр дүн гарах нь уу гэдгийг хууль шүүхийн байгууллагуудын толгой өөрчлөгдсөн энэ цаг үед харья. Энэ хэрэг сүржин эхэлсэн. Харин одоо даржин байдалд орчихсон байна. Би долоо хоног болгон "Яагаад та нар чимээгүй болчхов" гээд гомдол өгдөг иймэрхүү л байдалтай явж байна. Өнөөдөр энэ хэрэг нууц биш хэн бүхэн мэдэж байгаа. АТГ-ын хэнд харьяалагдаж, хууль хяналтын байгууллага ямар түвшинд шалгагдаж байгаа гэдгийг олон нийт мэдэж байгаа. Хууль хяналтын байгууллагын удирдлагууд яаж ажиллах нь уу гэдгийг ард иргэд харахаар хүлээж байна" гэж хариулсан юм.

Хөгжлийн банкны хэрэг Н.Батбаяр: Цагдаагийн ерөнхий газар, Авлигатай тэмцэх газрын /АТГ/ хамтарсан ажлын хэсэг Хөгжлийн банкнаас зээл авсан компаниудыг шалгаж эхлээд багагүй хугацаа өнгөрчээ. Тодруулбал, 2017 оны хоёрдугаар сарын 21-ний өдөр УИХ-ын гишүүн асан Б.Гарамгайбаатар, Эдийн засгийн хөгжлийн сайд асан Н.Батбаяр нарыг АТГ-аас саатуулж, 461 дүгээр ангид цагдан хорих арга хэмжээг авсан билээ. Тэднийг албаны эрх мэдэл, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглаж Засгийн газрыг хууран мэхэлж, их хэмжээний мөнгө завшсан хэмээн буруутган шалгаж байсан юм.

Хуулийн дагуу сэжигтнээр тооцон цагдан хорьсон тохиолдолд 14 хоног баривчлах заалттай учир Н.Батбаяр, Б.Гарамгайбаатар нарыг 2017 оны гуравдугаар сарын 6-ний өдөр суллах уу, эсвэл хорих хугацааг сунгах уу гэдэг асуулт олны анхаарлыг төвд байв. Хэрэгт хяналт тавьж байсан прокурорууд тэднийг үргэлжлүүлэн хорих хүсэлтэй байгаагаа шүүхэд уламжилсан ч шүүх нэр бүхий хүмүүсийг эрүүл мэндийн шалтгаанаар батлан даалтад гаргасан гэдэг. Н.Батбаярын тухайд өмнө нь хоригдож, шалгагдаж байсан ч, зүрхний өвчтэй гэсэн үндэслэлээр батлан даалтад гарч, гадуур шалгагдаж байсан бол Б.Гарамгайбаатар хоригдож буй хугацаандаа хорих шийдвэрийг эсэргүүцэн өлсгөлөн зарлаж байсан юм.

Хэргийг эргэн сануулбал Эдийн засгийн хөгжлийн сайдаар ажиллаж байсан Н.Батбаярыг уг албан тушаалыг 2012-2014 онд хашиж байхдаа “Чингис”, “Самурай” бондуудын нийт 2.1 тэрбум ам.долларын захиран зарцуулалтыг хариуцаж, “Гудамж төсөл”, “Гэр хорооллын дахин төлөвлөлт” болон “888” гэх олон төсөл хөтөлбөрүүдэд санхүүжилт хийсэн байдаг.