Олон Улсын Валютын Сан (ОУВС) нь олон улсын санхүүгийн тогтвортой байдал болон валютын хамтын ажиллагааг дэмжихэд чиглэдэг байгууллага юм. Мөн олон улсын худалдааг хөнгөвчлөх, эдийн засгийн тогтвортой өсөлт болон ажлын байр бий болгохыг дэмжиж, дэлхий дахинаа ядуурлыг бууруулахад үйл ажиллагаагаа чиглүүлдэг гэгддэг ч Монгол Улсын хөрсөнд нийцдэг эсэх талаар эх сурвалжуудын мэдээллийг тоймлон хүргэж байна.

ОУВС бол бурхан биш

Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга З.Энхболд: Нийгмийн даатгалын шимтгэлтэй холбоотой Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээн авснаар ОУВС-тай тохиролцох, тохиролцохгүй байх нь Ерөнхийлөгчид хамаагүй. Энэ нь манай улсын дотоод асуудал учраас гадаадын байгууллагын үгээр төрийн ажлыг явуулж болохгүй. Эрх баригчид ард түмэнд “ОУВС-гийн удирдлагаар явахгүй, бид чадна” гэж амлалт өгч гарч ирсэн. Тэгэхээр үүний хариуцлагыг МАН хүлээх ёстой. Тэр хөтөлбөрт хамрагдана уу, хамрагдахгүй байна уу, Монголын ард түмэн, ажил олгогчдын асуудал биш. Үүнийг МАН ойлго. Хэрэв ойлгохгүй бол 2020 онд том дүнгээ тавиулна. Бид ОУВС-тай, сангүй амьдраад ирсэн. Цаашид ч амьдарна. Түүхий эдийн үнэ өссөн байхад ОУВС-г гуйж очдог нь буруу. Их үнийн дүнтэй улсын төсвөөс зайлшгүй хийх шаардлагагүй зүйлээ өөр аргаар санхүүжүүлэх хэрэгтэй. ОУВС-гийн зааж өгч байгаа бүхэн зөв биш.

“ОУВС огт хэрэггүй” эсвэл “Бүх зүйл дээр тэдний хэлснийг харъя” гэдэг хоёр туйл руу явж болохгүй. ОУВС-гийн зөвлөгөөнд авах юм бий, авахгүй ч юм бий. Өөрийн ухаанаар явах хэрэгтэй. ОУВС-гийн зааж өгснөөр явах юм бол Монголбанкны ерөнхийлөгч гэж хүн томилох хэрэггүй. Тэндээс зөвлөгөө ирэхээр нь хэрэгжүүлж байдаг хэдэн “толгойгүй” хүн байхад хангалттай.

Монгол Улсын хөрсөнд буудаггүй, онцлогт тохирдоггүй ОУВС-гийн бүх зүйлийг нь үнэн гэж бодож болохгүй. Тэр чинь бурхан биш. Зүгээр л Монголд хөрөнгө оруулсан гадаадын компанийн эрх ашгийг хамгаалдаг. Дүрэм нь ч тийм. Валютын дутагдалд орвол өгдөг. Гэхдээ янз бүрийн нөхцөл дагалдуулдаг л байгууллага” гэжээ.

Худалдаа, хөгжлийн банкны Ерөнхийлөгч Б.Мэдрээ: “Дандаа ОУВС-гийн үгээр явж болохгүй. Хямралын үед л санхүүгийн дэмжлэг үзүүлдэг байгууллага шүү дээ. Түүнээс биш хөгжлийг дэмждэг байгууллага биш. Макро түвшинд боловсруулах аж үйлдвэрийг барихгүйгээр валютын нөөц нэмэгдэхгүй. Хойд хормойгоороо урд хормойгоо нөхөөд л явна”

Монгол улс ОУВС-гийн “Утсан хүүхэлдэй” болох уу?

Барилга, хот байгуулалтын сайд Х.Баделхан: “Ипотекийн зээлийн шинэ журам боловсруулж Засгийн газарт уг нь өргөн барьсан юм. Гэхдээ Сангийн сайд ОУВС-тай тохиролцох ёстой гэж үзээд буцааж татаж авсан байгаа. Хэрвээ шинэ журмаар явбал Монголбанк, төсөв, арилжааны банкуудын санхүүжилтээр жилд 10 мянган айл ипотекийн зээлээр орон сууц авах бололцоотой байсан. Шинэ журмыг мөрдөж эхлээгүй учраас хуучин журмаараа 5-6 мянган айл орон сууцтай болно. Хөрөнгийн эх үүсвэртэй холбоотойгоор шинэ журам хэрэгжиж эхлээгүй байгаа. Үүнээс гадна ОУВС-гаас өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа учраас, бүх орлого зарлагаа тэдэнтэй тохирч байгаа учраас тэднээс зохих хэмжээгээр зөвшөөрөл авах болоод байна”

Ипотекийн зээл санхүүжүүлэхийг ОУВС хориглосон гэв

Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн: “ОУВС-гийн зүгээс бидэнд ганц л зөвлөгөө өгдөг. Үнийн тогтвортой байдлыг хангах үндсэн ажлаа л хий гэдэг. Гэтэл бид “Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр” зэрэг төсвийн шинжтэй арга хэмжээнд оролцдог. Харин ипотек бол ард түмний амьжиргааг дээшлүүлэх зорилго бүхий дундаж давхаргынханд зориулсан зээл. Энэ ажлыг Засгийн газар хийх ёстой гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл, “Ипотекийн зээл олгох ажлыг Төвбанк биш Засгийн газар хийх ёстой, та нар илүү зүйл рүү ороод байна” гэж зөвлөсөн хэвээр байгаа.

Монголбанк ипотекийн зээлийг хэрэгжүүлэхдээ эргэн төлөлтөөр санхүүжүүлж байгаа. Энэ тухайд ОУВС-гаас хязгаарлалт тавьсан. Ингэхдээ буцаж орж ирж буй мөнгөний зөвхөн үндсэн өртэй хэсгийг буцааж гаргаарай. Хүүг нь гаргаж болохгүй гэж байгаа юм. Хүү гэдэг нь 120 орчим тэрбум төгрөгийн тухай ойлголт юм. Энэ хүүг “Сангийн яамыг санхүүжүүл” гэдэг зөвлөгөөг ОУВС-гаас өгсөн. Тэр бүү хэл, 2018 он гэхэд Монголбанк ипотекийн зээлээс бүр гарах үүрэг өгсөн. Үүнээс хойш бүтэн жилийн хугацаа өнгөрчихөөд байхад ОУВС-гаас өгсөн зөвлөмжийн дагуу ипотекийн зээлийг хэн нэгэнд шилжүүлээгүй, хүлээж авах газар ч гарч ирэхгүй байна. Заасан хугацаа нь нэгэнт өнгөрсөн учраас ОУВС-гаас өмнөх шаардлагаа дахин тавьсан. “2020 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс цааш Монголбанкнаас ипотекийн зээлд зориулж нэг ч төгрөг гаргахгүй шүү” гэж үүрэг болгосон” гэжээ.

Бодит байдал дээр ОУВС өнөөдөр хэнийг аварсан бэ?

Эдийн засагч Х.Батсуурь: Олон улсын валютын сан 1991 оноос хойш зургаа дахь удаагаа Монголын эдийн засгийг аврах ажиллагаа хийлээ гэж ярьж байна. Үнэн л дээ. Энэ үйлдэл нь Монголын эдийн засгийн тогтолцоо буруу байгааг илтгэж байна. Монголын эдийн засаг 4-5 жилдээ дандаа дампуурлын наана хүрдэг, аврал хайдаг бүтэц, тогтолцоотой болжээ. Үүний зөв бурууг хэн ч ярихгүй байна.

Олон улсын валютын сан дампуурсан, дампуурах гэж байгаа улсад зээл өгдөг ганцхан үүрэгтэй. Дэлхий дээр ямар ч улсын эдийн засаг уналтад орохгүй бол энэ байгууллагын үндсэн зорилго үгүй болно. Нэмж зээл олгохоос өөрөөр ямар ч аврах ажиллагаа хийдэггүй. Гэтэл Олон улсын валютын сан зээл өгөхдөө тулган шаардаж байгаа болзлын алсын зайн тусгалыг харвал өөрийн оршин тогтнох нөхцөлийг бүрдүүлж байна гэж харж байна. Өөрөөр хэлбэл, зээл авч байгаа улсуудын эдийн засгийг хүндрүүлэх, өрөнд баригдах, мөнхөд дампууралтай байх, эргүүлэг бүхий тогтолцоог Олон улсын валютын сан бүрдүүлж байна. Өнгөцхөн харахад үнэхээр л зээл өгч тусалж байгаа мэт харагдаж байна. Үнэндээ өндөр хүүтэй зээл өгч, улам өрөнд оруулна. Одоо өрөөс өр, өрийн үйлчилгээний төлбөрт дарлуулсан улс боллоо.

ОУВС-ийн “тусламж”-ийн алсын зайн үр дагавар

ОУВС-гийн тусламжийг нэг үгээр тайлбарлавал, Монгол Улсад янз бүрийн эх үүсвэрүүдээс өндөр хүүтэй зээл нэмж авах, өрийг өрөөр дарахад зуучилж буй юм. Мөн цаашид зээл авах боломжийг нээж өгсөн гэнэ. Гэхдээ үүнийхээ хариуд бүтцийн өөрчлөлтүүд хийх, долоон төрлийн татварыг нэмж, бүсээ чангалах замаар төсвийн орлогоо нэмэгдүүлэхийг шаардаж буй юм. Сайндаа ч биш л дээ. Татвар нэмж олсон мөнгө хаашаа явах вэ? Өөрсдийнх нь олгосон, зуучилсан зээлийн төлбөрт явна шүү дээ. Үнэндээ олон улсын санхүүгийн гол тоглогчдын хувьд Монгол дампуурлаа зарлавал нэг ашигтай, дампуурахгүй ядуураад, гүрийгээд төлбөрөө хийгээд явбал бас нэг ашигтай. Дампуурч, туйлдсан эдийн засгийг төсөв, мөнгөний зөөлөн, уян хатан бодлого явуулах, гадагш урсах мөнгөний урсгалыг хянах, хууль бус аргаар бий болж оффшорт нуугдсан мөнгийг авчрах замаар авардаг атал дээхэндээ Замби, Зимбабве зэрэг Африкийн улсууд, ойрмогтоо Грек, Украйныг сүйрүүлсэн энэ бодлогыг манайд тулган хүлээлгэхийн учир юу вэ? Өнгөцхөн харахад Засгийн газрыг default болох, дампуурахаас аварсан мэт боловч холын зайндаа Монголыг үргэлж бусдаас хараат байлгах, “vicious circle,” чөтгөрийн тойрог хэмээх өр, зээлийн мөнхийн эргүүлэгт оруулж буй ажиллагаа юм. Манайхны чөтгөрийн тойрог гэж орчуулаад байгаа үг нь ямар утгатай вэ гэвэл: тухайн улс туйлын ядуу түвшинд өрөөс өрд, зээлээс зээлд залган, үе дамжин амь зуухыг хэлдэг. Энэхүү чөтгөрийн тойрог хэмээх өр, зээлийн эргүүлэгт орсон улсад бие даасан бодлого, хөрөнгө оруулалт, хөгжлийн ирээдүй гэж байхгүй болох бөгөөд татвар нэмж олсон орлогын ихэнх нь зээлдүүлэгчдийн өрийн үйлчилгээний төлбөрт явдаг тогтолцоо нийгэмд гүн бат суурьшина. Товчхондоо Монголчууд өөрсдийгөө биш зээл олгогчдыг тэжээхийн төлөө морь, нохой мэт зүтгэнэ гэсэн үг. Ихэнх хүмүүс энэ гаж тогтолцоог ийм л байдаг, байх ёстой гэж хүлээн авна. Тэгж сурталдана. Нэгэнт төсвийн орлогын ихэнх нь (25-60%) өрийн төлбөрт явж буй тул урагш хөдлөхийн тулд юу хийх вэ? Уул уурхай, газар, газрын баялаг, ордууд, бизнес, нийгмийн чухал салбаруудыг гадна, дотныхонд хувьчлах, зарах болзол тулгана, биелүүлнэ.

Монголыг байнга өртэй байлгах тогтолцоог аварсан, улам батжуулсан. Энэ тогтолцоог удирдан зохион байгуулсан Олон улсын санхүүгийн байгууллагуудын итгэлийг хүлээсэн эрх баригчдыг аварсан гэж хэлнэ. Бусдаараа Монгол Улсыг аварсан уу гэвэл үгүй юм аа. ОУВС Монголыг чөтгөрийн тойрогт оруулах зорилготой, бусдаараа эдийн засгийг нь сайжруулах ямар ч сонирхолгүй юм” гэжээ.

ОУВС-г бусад улсад юу гэж ярьдаг вэ?

• Зээлийн нөхцөл нь онол дээр суурилсан учир буурай орнуудын эдийн засагт хохирол учруулдаг, хамгийн их хөрөнгө оруулдаг АНУ, Европ зэрэг орнууд ихэнх санал өгөх эрхийг эзэмшдэг гэж шүүмжлэгчид үздэг байна.
• ОУВС-г “Өгөх гэж бус авах гэж зээл олгодог, энэ их өрийг бид хөдөлмөрлөж төлж дуусгах болно” гэж Ойрх Дорнодын эсэргүүцэгчид Al Jazeera олон улсын мэдээний агентлагт хэлж байжээ.
• Зээлд тавих нөхцөлүүд нь жилээс жилд чангарч, олширсноор зээл тусламж авсан улсын эмзэг бүлэгт сөргөөр нөлөөлж, баян ядуугийн ялгаа их гарч байгаа тухай “Европын Өр ба Хөгжлийн Сүлжээ” (the European Network on Debt and Development) байгууллага 2014 онд хийсэн судалгаандаа дурджээ.

Жишээлбэл: Украины зээлийн нөхцөлийн үр дүнд эрчим хүчний татаас багассан, шатахууны үнэ 50 хувьтай өссөн зэрэг үзүүлэлттэй байжээ. Гэвч Солонгос улс 1997 онд ОУВС-гаас 55 тэрбум ам.долларын зээл авч байсан түүхтэй. Азийн санхүүгийн хямралд хамгийн их өртсөн орнуудын нэг байсан тус улс одоо Монголд зээл өгөх хэмжээнд хүрсэн байдаг.

-Мoнгол улс ОУВС-д 1991 онд гишүүнээр элсжээ.

1. 1991-1992 - $54 сая
2. 1997-2000 - $45 сая
3. 2001-2004 - $37 сая
4. 2009-2010 - $229.2 сая
5. 2017-2021 - $434.3 сая

2017 онд эдийн засгийг тогтворжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд гадаад санхүүжилтийн багц зээл, ойролцоогоор $5.5 тэрбум. Харин зээлийн үлдэгдлийн хувьд 2018 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний байдлаар 83.87 сая SDR байна. SDR нь ОУВС-аас тогтоож, ашигладаг нэмэлт гадаад валютын нөөц хөрөнгө бөгөөд мөнгөн тэмдэгт биш юм.

ОУВС нь дэлхий даяар санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангах, олон улсын худалдааг хөнгөвчлөх болон тогтвортой эдийн засгийн хөгжил болон хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж, ядуурлыг бууруулах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг олон улсын байгууллага боловч Азийн хямралын үеийнх шиг болзол, нөхцөл хатуухан хөтөлбөрийг манай Засгийн газартай тохирч байна. Арилжааны ч бай, арилжааны бус ч бай ялгаагүй аливаа зээлийг төлөх гол нөхцөл нь үр ашигтай зарцуулалт. Тиймээс төсвийн зарцуулалт үр ашиггүй байх аваас зээл төлөлтийн өдөр ирэх үед төлбөрөө хийхэд илүү хэцүү байх болно. Хойд хормойгоороо урд хормойгоо нөхсөн энэхүү шийдэл араасаа илүү том эрсдэл, илүү том хариуцлага дагуулж болохыг сануулах нь илүүц. ОУВС-гийн хөтөлбөрийн хүрээнд их мөнгө цувран айсуй нь сайхан санагдаж болох ч төлбөрийг барагдуулах хүртэл бидэнд баярлах эрх байхгүй.