АН-ын УТЗ-ийн гишүүн Ш.Түвдэндорж

“Эрх баригч хүчин УДШ-ээр дамжуулаад сөрөг хүчнээ боогдлуулаад яваад байгаа хэдий ч энэ өөрсдийнх нь улс төрийн хүчний хувь заяа, цаашлаад үндэсний эрх ашигт сөргөөр нөлөөлнө гэдгийг ойлгох нь зүйтэй"

Ардчилсан намын асуудал олон нийтийн анхаарлын төвд байна. 2022.04.15-ны өдөр МУ-ын тав дахь ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулгыг намын даргаар бүртгүүлэх хүсэлтийг өгсөн. Одоогоор УДШ-ээс ямар хариу өгсөн байна вэ?

Ш.Түвдэндорж: Хуулийн хугацаа бол 30 тэгэхээр УДШ-ээс 5 сарын 15 хавьцаа хариу ирүүлэх байх. Ер нь заавал сар гэхгүйгээр наана ч гэсэн хариулт өгчихөж болно байх. УДШ манай намын асуудал дээр бараг мэргэжлийн болчихлоо. Энэ үүднээсээ бид УДШ-ээс тавьсан шаардлагыг тухай бүрт биелүүлээд явж байгаа. УДШ-ээс гаргасан 38-р тогтоолын дагуу бид намын даргын сунгаагаа явуулаад ёсчлон батламжлаад өргөн бариад бичиг баримтаа бүрдүүлээд өгчихсөн болохоор дахиж шалгах магадлах юм нь гайгүй байх.

Хуулийн хугацаа бол 30 хоног байгаа. Хэрэв 30 хоногийн дотор хариу ирүүлэхгүй бол Ардчилсан намын зүгээс дараагийн авах арга хэмжээ?

Ш.Түвдэндорж: Дахиад 30 хоног сунгаж болох бөгөөд хуулийн хугацаа нь 60 хоног. Ер нь нөхцөл байдлаа авч үзэхийн бол манай намын асуудлыг шийдвэрлэхгүй удах нь өөрөө ямар үр дагавартай гэдгийг авч үзэх ёстой. Тэр нь юу гэсэн үг вэ гэхээр ер нь сөрөг хүчингүй байгаа тохиолдолд эрх баригч хүчин нийгэм, эдийн засгийг ямархуу түвшинд авч явж байгаа нь харагдаж байна. Уналт хэр үргэлжилж байгааг бид бүхэн харж байна. Сануулж хэлэхгүй бол сайн хүн ч гэсэн эвдэрч байдаг. Алдаа, оноог нь хажуугаас нь хэлж байхгүй бол ямар алдаа хийгээд байгаагаа мэдэхгүйгээр үйл ажиллагаа нь яваад тэр нь ямар үр дүнд хүрээд байгааг мэдэхгүй нэг талаасаа. Нөгөө талаасаа сөрөг хүчин нь өөрийнхөө үүргийг гүйцэтгэж чадахгүй дотоод асуудлаа яриад яваад байгаа нь нийгэм, улсад хохирлыг бий болгож байна. Эрх баригч хүчин өөрсдийнхөө ажлыг заавал сөрөг хүчнээ дарж, тарааж бутаргаж байж өөрийн бодлогыг хэрэгжүүлж, ялаад яваад байгаа юм шиг харагдавч цаагуураа ялагдаж байдаг. Сөрөг хүчнийхээ дуу хоолойг боож, хаах эсвэл өөр ямар нэгийн төрийн байгууллага, хэрэгслээр дамжуулаад хагаралтай мэт байлгаад байх нь нэг хэсэг хугацаанд хэрэгтэй ч нийт үндэсний эрх ашигт хохиролтой. Ерөнхийлөгч хэлж байсан Ардчилсан нам бол улс, үндэстний нэг тулгуур багана гэж хэлж байна. Оюун-Эрдэнэ Ерөнхий сайд сүүлийн үед парламентат ёсыг бэхжүүлье, пропорционал системийг дэмжье гэж байгаа нь төрийн өндөрлөгт гараад зураглалыг тодорхой хэмжээд томоор харсны үндсэн дээр ер нь улс, орны хөгжилд сөрөг хүчний байр суурь чухал гэдгийг харсан хэрэг. Яагаад тэгж байна гэхээр эрх баригч МАН нийт иргэдийн 40 орчим хувийн саналаар парламентийн 80 орчим хувийн санал 63 суудал авсан ч цаана нь дэмжихгүй байгаа 60 орчим хувь дэмжихгүй байгаа эсрэг саа бодолтой байгаа. Тэдний санаа бодлыг тусгаж ажилдаа хэрэгжүүлэхийн тулд парламент дотор хүчтэй сөрөг хүчин байх шаардлагатай. Тэгэхгүйгээр гудамжинд асуудлаа ярина гэх юм бол том асуудал үүсдэг. Тийм учраас ямар нэгэн хэмжээгээр сөрөг хүчнийг болон бусад намуудын төлөөллийг парламентийн түвшинд асуудлыг шийдвэрлэх, хэлэлцэх зарчмаар үйл ажиллагаагаа явуулах боломжийг нь эрх баригч хүчин бүрдүүлэх шаардлагатай. Тэгэхгүй бол гудамжинд замбараагүй байдал үүсгэх маягаар түлхэхийн бол нам нь ч байна уу Дээд шүүхийг шахалтанд оруулах нь ч байна уу энэ нь өөрөө гажуудаж байгаагийн шинж. Үндэсний эрх ашигт муугаар нөлөөлнө.

Ер нь АН-ын дарыг сонгох үйл явц, УДШ-д хүсэлтээ өгөх энэ үйл явцад эрх баригч намын зүгээс нөлөөлөх үйл явц, эрх баригч намын талд УДШ ажиллаад байна гэсэн хардлага АН-ын гишүүдийн дунд байгаа юу?

Ш.Түвдэндорж: Ер нь байгаа шуудхан хэлэхэд. Шүүгч нар томилогддог. Энэхүү томилгоон дээр одоогийн эрх баригчдын зүгээс нөлөөтэй байгаа. УДШ янз янзын шийдвэр гаргаад байгаа. Хоёр зөрөлдөж байгаа талын нэг талд нэг шийд, нөгөө талд бас нэг шийд гаргаж өгөөд байгаа нь улс төрийн шинж чанартай харагдаад байгаа. Тэгэхээр үүнийг мэдээж Дээд шүүх хийхгүй. Дээд шүүхийг тийм зүйл хийлгэж байгаа улс төрийн хүчин байгаа гэж хардаад байна.

Өчигдөр мэдээллээ АН-ын зүгээс С.Эрдэнэ болон Ч.Өнөрбаяр нар ҮБХ-ны хурлыг хуурамчаар үйлдлээ гэх мэдэгдлийг хийж АТГ-т шалгаж өгөхийг гомдлыг хүргүүлж байна. Үүнийг яагаад ямар учир шалтгааны улмаас хуурамчаар үйлдлээ гэх болов энэ тал дээр тайлбар өгнө үү?

Ш.Түвдэндорж: Ер нь манай намын Хоорондын тэмцэл нэг талаас дүрмээ хэрэгжүүлээгүй хүмүүсээс үүдэлтэй. Нөгөө талаас цар тахлын үе таарсан, ҮБХ-ны гишүүдийн байр суурь гээд олон хүчин зүйлээс болсон. Одоо бол намын ҮБХ, Их хурал, УТЗ, Үндсэн дүрмийн хороо, ДоСХ гээд томоохон шийдвэр гаргах байгууллагууд болон нийт гишүүдийн дйилэнхи олонхи нь намын хоёр удаа их хурал хийх үед нэг талдаа байгаагаа гарын үсэг зурж, тамгаа дарж илэрхийлсэн. Мөн ҮБХ-ны 380 гаруй гишүүний 290 гаруй нь нэг талдаа байгааг сая УДШ хүчин төгөлдөр гэж бүртгэсэн. Тэгээд 290 гаруй гишүүн нь нэн талдаа байгаад С.Эрдэнийн зарласан хуралд оролцоогүй байхад нөгөө талд хурал хийсэн мэтээр зарлаад байгаа нь дээд шүүхийг төөрөлдүүлэх, олон нийтийг төөрөлдүүлэх, өөрсдөө хүчинтэй мэт харагдуулж байна. Энийг одоо замбараатай харагдуулах, зогсоох цаг болгох цаг нь ирсэн. Үнэхээр тэгж хуралдаад байгаа юм уу гэхээр ҮБХ нь 280-аад гишүүд нь бид энэ хуралд оролцоогүй гээд гарын үсгээ зурж баталгаажуулж байна. Ийм ирц бүрдээгүй хуурамч хурал хийсэн нь залилалангийн, гэмт хэргийн шинжтэй байдаг учраас алийн болгон харж суух вэ. Тийм учраас манай намын УТЗ-ийн гишүүд энэ асуудлаар шүүх, цагдаагийн байгууладагад хандсан.

Өнгөрсөн хугацаанд ардчилсан нам сөрөг хүчний үүргээ хэр зэрэг биелүүлсэн гэж үзэж байна вэ?, Одоо хуулийн зүгээс АН-ын даргыг бүртгэж авснаар нэг даргатай боллоо гэж үзэхэд АН яг сөрөг хүчний үүргээ хангалттай гүйцэтгэх үү, цаашид яах төлөвтэй байна?

Ш.Түвдэндорж: Ер нь бол анзаарсан бол УИХ дарга Зандашатрыг ҮХЦ-д өгсөн байгаа. Нам дотоодынхоо асуудлыг ярилцаад бүлгийн олонхийн шийдвэрээрээ бүлгийн даргаа солих хүсэлтээ өгсөн байхад сольсон тухай шийдвэрийг уншаад УИХ-ын индэр дээр алх цохих ёстой. Тэр ажлаа хийхгүй байна. Энэ өөрөө үндсэн хууль зөрчсөн үйлдэл. Яагаад үүнийгээ биелүүлэхгүй байна гэхээр. Манай намыг бүх шатанд хагаралтай мэтээр харагдуулж байна. Энэ нь ганц нэг хүн дээр л харагдаж байна. Энэ бүр цаанаасаа намыг хагаралтай харагдуулах улс төр явагдаж байна. Их хурлын дарга нь ажлаа хийхгүй байна. УДШ бүртгэж авахгүй байна гэх мэтээр. Тэгэхээр бид ямар нэгэн хэмжээгээр Ан-ын зүгээс улс орны хэмжээний асуудал, хөгжлийн талаар ярих гэхээр та нар дотоодын асуудлаа эхлээд шийд гэх мэтээр даапаалж байна. Бид дотоодынхоо асуудлыг шийдчихээд байгаад бүртгэж авах ёстой төрийн байгууллага нь хууль, дүрмийнхээ хүрээнд ажиллахгүй байна. Яалт ч байхгүй манай намын бүх гишүүд оролцоод намын дүрмийн дагуу намын даргаа сонгож Халтмаагийн Баттулга гэдэг хүн сонгогдон батламжлагдсан. Энэ хүнийг УДШ бүртгэхгүй байхын аргагүй. Ингээд бүх юм тодорхой болоод намын даргаа бүртгүүлээд, УИХ дахь бүлгийн шаардлагаар бүлгийн даргыг солиод ирэх юм бол бүх юм голдрилоороо явж, сөрөг хүчнийхээ үүргийг биелүүлэх бүрэн боломжтой болно. Сөрөг хүчингүй мэтээр яваад байгаа хэдий ч энэ цаашлаад өөрсдийнх нь улс төрийн хүчний хувь заяа, Үндэсний эрх ашигт сөргөөр нөлөөлнө гэдгийг ойлгох нь зүйтэй гэж үзэж байна. Гадны ямар нэгэн нөлөөлөл байлаа гэж бодоход бид нам гээд талцаад суух биш улс орныхоо эрх ашигт нийцүүлэн хамтран ажиллах нь ойлгомжтой.