Наймдугаар сар дундаа орлоо. Намрын овоорсон их ажил ундарч байна. Өвлийг ажрахгүй өнтэй сайхан давъя гэж байгаа бол энэ их ажлын ард заавал гарах ёстой. Монголчууд маань зунжин найр, наадам хэсч, аялж зугаалж ханалаа. Одоо хэдүүлээ ажлаа хийцгээе ээ. Жиндүү өвлийн жихүүн жавартай залгаад тарчиг хаврын урт хоногууд сунайтал үргэлжилнэ гэдгийг санах хэрэгтэй.

Манай оронд нар ээсэн налгар дулаан өдөр тоотой ирдэг. Зуны улирал богино болохоор урин цагт хүн бүхэн амарч зугаалахыг хүснэ. Сүүлийн үед монголчууд хөдөө, гадаагүй сүрхий аялцгаадаг болсон. Харин энэ жилийн хувьд урьд урьдныхаас илүү аялж зугаалах шиг боллоо. Үүний тод жишээ гэвэл, Улаанбаатар хот маань бүтэн зунжин эль хульхан байсан даа. Хотод үлдэгсэд ярихдаа жирийн үед бүтэн цаг гаруйн хугацаанд туулж хүрдэг байсан газартаа тавхан минутад очиж байна, зам түгжрэлгүй болохоор маш их ажил амжууллаа гэхчлэн ам уралдуулцгааж байсан. Аргагүй, өнөө жил таван аймаг, 43 сум түүхэн ойгоо тэмдэглэсэн. Ёстой монгол түмнээрээ дэнж хотойтол тэнүүн дэлгэр наадах шиг болно лээ. Хэн хүнгүй л гэр бүл, үр хүүхдээ дагуулан өсч, төрсөн нутагтаа зорьж очицгоов. Ойгоор удаан уулзалдаагүй ахан, дүүстэйгээ учран золгож, ойрд үзээгүйгээрээ сайхан наадлаа гэх наадамчин олны сэтгэлийн жаргал цэнгэл хачин өндөр байв.

Аймаг, сумдын түүхэн ойн наадам энэ жил үнэхээр түмэн олон түжигнэсэн хөл хөдөлгөөн ихтэй боллоо. Хэн ч гэсэн зуун жилд тохиох баяр наадмаа үзэхийг хүсэлгүй л яахав. Харин одоо наадмын уур амьсгалаасаа хөндийрч, ажил амьдралаа бодоцгооё. Дэлхий эргэдгээрээ эргэж, улирал солигддогоороо солигдож нэг л мэдэхэд зун болно. Тэрнээс өмнө хатуу өвөл, хаврын уртаас урт өдрүүд биднийг хүлээж байгаа гэдгийг мартаж болохгүй.

Өнгөрсөн өвлийг бид яаж давлаа даа. Цас эрт унаж, мал онд ороход амаргүй дүр зурагтай нүүр тулсан. Монгол орон даяар зудын гамшиг нүүрлэж, хотоо харлуулсан малчид олон байлаа. Хатуу өвлийн дараа хаврын улирал бүр ч хэцүү үргэлжлэв. Малчдын зүрхэнд жинхэнэ шар ус хуруулах шиг болсон. Насаараа өсгөж, үржүүлж ирсэн хөдөлмөрийн үр шим болох хэдэн мал нь нүдэн дээр нь өлдөж бөөн бөөнөөрөө хорогдоход хэний ч гол зурна. Энэ бол намар нь найр наадам гэсээр хадлан тэжээлээ хангалттай базааж чадаагүйн л гай. Өвөл, хаврын цагт мал яаж туйлддагийг хуучцуул мэддэг болохоор “Наадмын дараа намар” гэдэг үгээр найр наадмаа хойш тавиад өвлийн бэлтгэлээ базаахыг сануулж ирсэн нь ийм учиртай. Статистикаас харахад өнгөрсөн өвөл, хаврын байдлаар 500 гаруй мянган толгой мал зүй бусаар хорогдсон дүн бий.

Энэ үед нэг боодол өвс 30 мянга, шуудай хэвэг 25 мянга хүрснийг малчид та бүхэн санаж байна уу. Тэгэхээр хадлан тэжээлээ ахиу нөөцлөхийн тулд одооноос найр наадмаа зогсоомоор байна шүү. Яагаад ингэж хэлээд байна вэ гэхээр хөдөө гадаагүй одоо ч гэсэн найр наадам хавтгайрсан хэвээр л байх юм. Хурим, хүүхдийн даахь үргээх ёслол, унаганы тамга, овооны наадам, ургийн баяр, ангийн уулзалт, сургуулийн ой гээд монголчуудын найр цэнгээн өдөр алгасахгүй шахам үргэлжилж байна. Том дарга нар нь хүртэл найр наадам хэсч, аялж зугаалж байгаа ганган дэгжин зургаа сошиалд гайхуулж яваа харагдах юм. Намрын их ажил буцалж байгаа энэ үед одоо та бүхэн үүнийгээ боль оо. Ард түмнийг төлөөлж төрд гарч ирсэн улсууд юм бол аялж зугаалах биш ажил хийж үлгэрлэх хэрэгтэй байна.

Зуд турхан гэдэг зөвхөн малчдад тулгардаг зовлон биш. Өвлийг өнтэй давах асуудал нийслэлчүүдэд бүр ч их хамаатай. Ялангуяа дулаан, эрчим хүчээ өргөтгөж шинэчлэх, түлшээ нөөцлөх, нийтийн тээврийн хүртээмжээ нэмэгдүүлэхээс өгсүүлээд өвөлжилтөд бэлдэх ажил тоймгүй их байна. Наад зах нь эрчим хүчний найдвартай хэрэглээгээ хангахгүй бол өвлийн хүйтэнд цахилгаан тасалдвал хот даяараа сүйрнэ. Та бүхэн санаж байгаа бол ковидын үед станцад гэмтэл гарч улаанбаатарчууд гэрэл цахилгаангүй өнжиж байсан даа.

Тэгэхэд цахилгаанаас хамааралтай бүх үйлчилгээ зогсож эрчим хүчгүй бол амьдрал хэцүүднэ гэдгийг харцгаасан. Ойрын жишээ гэвэл энэ зун нийслэлд буусан үеэрүүд бидэнд том сануулга өглөө. Цаашид үер буунгуут тог тасарчихдаг. Орон нутагт хүчтэй салхи шуурга дэгдэнгүүт Оросоос эрчим хүч авдаг шонгууд нь унаж, аймаг сумдаараа харанхуй суугаад байх уу. Жил ирэх тусам манай улсын эрчим хүчний хэрэглээ өссөөр байгаа. Нийслэлд гэхэд 455 мянга гаруй хэрэглэгчийг цахилгаан эрчим хүчээр хангадаг. Хэрэглээ нь 30 гаруй хувийн хэтрэлттэй байгаа гэж мэргэжилтнүүд хэлж байна. Хэзээ мөдгүй Улаанбаатар битгий хэл улс даяараа гэрэлгүй болж мэднэ. Иймд эрчим хүчний бие даасан байдлаа хангахын тулд томоохон бүтээн байгуулалтын ажлуудаа өвөл, зунгүй, өдөр, шөнөгүй өрнүүлж баймаар байна.

Өвлийн бэлтгэлд онцгой анхаарах салбар бол дулаан хангамж. Нийслэлийн орон сууцны хороолол дунд нийт 1200 гаруй км урт дулааны шугам сүлжээ байдаг юм билээ. Үүний талаас илүү хувь нь ашиглалтын хугацаа дуусчээ. Энэ зуны байдлаар 3.6 км хос шугам сүлжээний засварын ажлыг л хийсэн байх жишээтэй. Хөхөө өвлийн хүйтэнд дулааны шугам хагарвал хороолол даяараа хөлдөх аюултай. Тэгэхээр урин дулааны цагт дэд бүтцийн засвар, шинэчлэлийн ажлаа эрчимжүүлж байх ёстойг дээрх тоо хэлээд байгаа юм. Үүнээс гадна удахгүй хичээлийн шинэ жил эхэлнэ. Орон нутгаас ирэх оюутнуудын хөлд нийслэл хот дарагдана. Энэ үед замын түгжрэл нийслэлчүүдийн толгойны өвчин болдгийг бүгд мэднэ. Гол нөлөөлдөг хүчин зүйл нь зам засварын ажил, нийтийн тээврийн хүртээмжийн асуудал. Яг хичээл эхлэхтэй зэрэгцээд гэнэтхэн энд тэнд зам сэтлээд, шороо овоолчихдог тал бий. Зунжин хот сэлүүхэн байхад хийгээгүй ажлаа хүйтэн сэрүүнтэй уралдаж амжуулах гэдэг нь манайхны зан. Дээрээс нь одоо иргэдэд үйлчилж байгаа автобусууд гадаадаас актлагдаж ирсэн болохоор асуудал ихтэй. Бохир заваан нь дүүрчээ гэхэд замын голд гэнэт зогсоно бас шатна.

Дотор нь сууж яваа хүмүүст түгшүүртэй. Нийслэлийн хэмжээнд мянга хүрэхгүй автобус иргэдэд үйлчилдэг гэсэн судалгаа бий. Нийтийн тээврийн парк шинэчлэлийн хүрээнд урд хөршөөс 224 автобус шинээр авахаар болсны дөнгөж эхний 30 нь орж ирээд байгаа гэсэн. Юу юугүй өвөл хаяанд ирнэ. Үлдсэн хэдэн автобус нь наадмын тоосонд дарагдаад мартагдах вий дээ. Уг нь нийтийн тээврийнхээ асуудлыг цогцоор нь шийдчихвэл хотын түгжрэл ард хоцорно гэдгийг өндөр хөгжилтэй орнуудын туулж ирсэн замналаас харж болмоор.

Энэ зун хур ихтэй байсан болохоор ургац гайгүй авна гэсэн хүлээлттэй байгаагаа салбарын яамныхан ярина лээ. Хаврын тариалалт хожуу эхэлсэн ч ургац хураалтынхаа бэлтгэлийг хангахаар ажилдаа оржээ. Газар тариалан бол цаг агаарын нөлөөнд хамгийн их өртдөг эрсдэлтэй салбар. Зунжин хур бороо элбэгтэй байсан болохоор мөндөрт багагүй хэсгийг цохиулсан гэсэн. Намар эрт сэрүү унаж, хөрсөн дээр цочир хүйтэрч болзошгүйг мэргэжилтнүүд эртнээс сануулсаар байтал ургацаа цасанд даруулчихдаг гашуун туршлага бий. Эртнээс шатахууныхаа нөөцийг бүрдүүлж, тоног төхөөрөмжийн засвар үйлчилгээг бүрэн хангачихсан байх ёстой шүү.

Өвөлдөө бэлдэх намрын их ажлын зах зухаас дурдахад ердөө ийм байна. Зуны турш аялж зугаалсан хүмүүсийн данс нь ч нэлээд нимгэрсэн байх. Дахин хэлэхэд, монголчууд минь зунжин сайхан наадлаа. Найр наадам, аялал зугаалгаа дуусгаж, ажлаа хийцгээе ээ.

М.Мөнхцэцэг

Эх сурвалж: Өдрийн сонин